भारताची फाळणी अर्थात 'पाकिस्तान' (पुस्तक परीक्षण) - भाग - २

लेखक - डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर 

हिंदुस्थानची फाळणी होऊ नये यासाठी ऐक्याच्या दूतांकडून समान इतिहासाचे आजही दाखले दिले जातात. पण बाबासाहेब मुळात समान इतिहास आहे हेच मान्य करत नाहीत. त्याच्यापुढे जाऊन बाबासाहेब म्हणतात कि, “समान पूर्वेतिहास नसतानाही हिंदू वं मुसलमान एक राष्ट्र उभारू शकतात असा दृष्टीकोन हिंदूंचा आहे. असा दृष्टीकोन बाळगणे भ्रम आहे” मुळात जो इतिहास हिंदू आपल्या वैभवाचा मानतात तो इतिहास मुसलमानांना अपमानाचा वाटतो. २०१५ मध्ये सुद्धा मुस्लीम मौलवी TV वरच्या चर्चेमध्ये औरंगजेब आमचा हिरो आहे असे  सांगतात. बाबासाहेब म्हणतात १८५७ च्या उठावानंतर (जिहाद नंतर) ब्रिटिशांचा शासन आल्यामुळे परिणाम असा झाला, तर ६०० वर्ष मुसलमान हिंदूंचे राज्यकर्ते होते. ब्रिटीश शासनामुळे मुसलमानांना हिंदूंच्या पातळीवर यावे लागले. हि मुसलमानांच्या दृष्टीने अधोगती होते. पण त्याही पेक्षा मोठी अधोगती म्हणजे त्यांना हिंदूंच्या पातळीवर यावे लागले होते. हि जास्ती मोठी मानखंडना होती. या असहाय्य परिस्थितीतून पाकिस्तानची मागणी आलेली आहे. आपण या देशाचे राज्यकर्ते होते किंवा आपण असलो पाहिजे ही भावना मुसलमान विसरायला तयार नाहीत. 

या ग्रंथाचा दुसरा भाग प्रकरण चौथे यामध्ये भारतावरच्या परदेशी आक्रमणांचा लेखाजोखा मांडण्यात आला आहे. या १२ पांनांमध्ये आक्रमक इस्लामच्या नावाने धर्मराज्य शापान करण्याच्या एकमेव उद्देशाने भारतावर आक्रमणं होत होती एवढंच आहे. ज्या अकबराला सर्व पुरोगामी हिंदू-मुस्लीम ऐक्याचा दूत मानतात त्या अकबरानी बनारस आणि इतर राज्यातील सर्व मंदिरे उध्वस्त करण्यात यावीत असा आदेश दिल्याचा पुरावा संदर्भ म्हणून बाबासाहेबांनी दिला आहे. भारतावरच्या इस्लामच्या नावानी झालेल्या आक्रमणापासून नादीरशहा आणि अहमदशहा अब्दाली पर्यत हा इतिहासाचा समान प्रवाह असल्याचा बाबासाहेबांचा दावा आहे. हाच इतिहासाचा प्रवाह १८५७ च्या उठावामध्येसुद्धा दिसतो. हाच प्रवाह संपूर्ण स्वातंत्र्यलढ्यात सुद्धा दिसतो. हे कोणीही संघाच्या प्रवक्त्यानी किंवा कोणाही हिंदुत्वावाद्याने मांडलेलं नसून ज्यांना कोणीही जातीय म्हणणार नाही अशा बाबासाहेब आंबेडकर यांनी मांडलेलं आहे. या इतिहासाच्या दाखल्यांवरून हिंदुस्थान आणि पाकिस्तान (या दोन मनोवृत्तीमध्ये) यांमध्ये कोणते ऐक्य हिंदुना दिसते? असा सवाल बाबासाहेबांनी केला आहे. एक राष्ट्रीयत्वाच्या कोणत्याही निकषांवर भारत पाकिस्तान यांच्यातील ऐक्य काल्पनिक आणि बनवत असे आहेत असेच म्हणावे लागेल, असेही बाबासाहेबांनी सांगितले आहे. या १२ पानांच्या एकूण प्रतिपादनावरून केवळ भौगोलिक ऐक्याबद्दल बाबासाहेब बोलत नसून या दोन भावनिक ऐक्याबद्दलच बोलत असल्याचे लक्षात येईल.

पुस्तकाच्या तिसऱ्या भागात ‘पाकिस्तानला हिंदूंचा पर्याय’ या प्रकरणात लाला हरदयाळ, स्वातंत्र्यवीर सावरकर यांनी पाकिस्तानला पर्याय म्हणून काही सिद्धांत मांडले आहेत. त्या सिद्धांतांची चिकित्सा केली आहे. त्यामध्ये यादोघांवरही कठोर चिकित्सा केली आहे. पण हा चिकित्सेपेक्षाही जास्त महत्वाचं म्हणजे ‘खिलाफत आंदोलन’ ते ‘चले जाव’ या वीस वर्षाच्या काळात भारतात झालेल्या धार्मिक दंगलींचा एका अहवाल या प्रकरणात देण्यात आला आहे, आकडेवारीसह. आणि या आकडेवारीवरून बाबासाहेबांचा असा निष्कर्ष आहे कि हिंदूंनी मुसलमानांवर केलेल्या अत्याचारपेक्षा मुस्लिमांनी हिंदुंवर केलेले अत्याचार अधिक प्रमाणात होते.

भारत आणि पाकिस्तान अशी धर्माच्या आधारावर फाळणी व्यावी अशी मागणी इथे होत असताना बाबासाहेबांचे जगात सर्वत्र लक्ष आहे. जगात अशी कोणती ऊदहारणे आहेत का? तिथे तिथल्या समाजानी त्याला कसा प्रतिषद दिला? याचा सविस्तर अभ्यास या प्रकरणात आहे. यासाठी बाबासाहेबांनी दोन देशांचा अभ्यास केला आहे. एक तुर्कस्थान आणि झेकोस्लोव्हेकिया.

सामाजिक कोंडी या नावाचे प्रकरण आहे. त्यामध्ये ज्या वाईट रूढी हिंदूधर्मात आहेत, तशाच प्रकारच्या सामाजिक दुष्ट वाईट रूढी भारतातल्या इस्लाममध्ये आहेत, हे सिद्ध करणाऱ्या आकडेवारीचा एक तक्ताच या प्रकरणात आहे. मला हे पुन्हा पुन्हा सांगायची गरज वाटते कि ज्या माणसाला कोणीही जातीय म्हणणार नाही अशा बाबासाहेब आंबेडकरयांनी कुराण मधल्या आयतींचा संदर्भ देऊन इस्लाममध्ये महिलांना समान स्थान नसल्याचं सांगितलं आहे. बाबासाहेब म्हणतात, “कुराण हा गुलामगिरीच्या बाबतीत मानवजातीचा शत्रू आहे आणि त्याचा सर्वाधिक त्रास स्त्रियांना झालेला आहे” भारतातील इस्लाममध्ये जातीव्यवस्थेबरोबरच अस्पृश्याताही असल्याचं या प्रकरणात बाबासाहेबांनी सांगितलं आहे. हिंदूंमध्ये ज्या प्रमाणे प्रदीर्घ समाजसुधारकांची परंपरा आहे, त्याप्रमाणे इस्लाममध्ये नाही. भारताच्या इतिहासात एक हमीद दलवाई सोडले तर इस्लाममध्ये कोणीही समाजसुधारक नाहीत. आणि हे मागासलेपणाचे मुख्य कारण आहे.

११व्या प्रकरणाच्या सुरवातीलाच “हिंदूंच्या तुलनेत मुसलमानांच्यातील कुरापतीची भावना हि प्राचीन असून ती त्यांच्यात मुळातच भिनलेली आहे. ती त्यांना लाभलेली निसर्गदत्त देणगी आहे. कुरापातींच्या भावनांचे प्रदर्शन करीत मुसलमानांनी हिंदुना बरेच मागे टाकेल आहे.’’ हा सार्वकालीन अभिप्राय आहे. ‘जातीय कुरापती’ या प्रकरणाच्या शेवटी मुसलमान हिंदूंचा कसा गैरफायदा घेतात याची काही उदाहरणं आहेत. गोहत्या करण्याचा वं मशिदीपुढे वाद्य वाजविणे बंद करण्याचा मुसलमानांचा आग्रह आहे. बळी देण्यासाठी गोहत्या करण्याचा आग्रह मुस्लिम कायदा धरत नाही. हज यात्रेच्या वेळी मक्का व मदिना येथेही कोणताही मुसलमान गायीचा बळी देत नाही. परंतु भारतात अन्य कोणत्याही प्राण्याचा बळी देण्यावर ते (मुसलमान) संतुष्ट राहत नाहीत. आजही यात काहीही फारक पडलेला नाही.

बहिष्कृत भारतामध्ये नेहरू कमिटीवरच्या लेखात त्यांनी जी भीती बोलून दाखवली होती, कि इतर इस्लामिक देश जर भारतावर चाल करून आले, तर भारतीय मुसलमान त्यांच्याविरुद्ध लढतील असा विश्वास वाटत नाही. तीच भीती या ग्रंथातील ‘राष्ट्रीय निराशा’ या प्रकरणात पुन्हा एकदा व्यक्त करण्यात आली आहे. दार-उल-हरब आणि दार-उल-इस्लाम हा सिद्धांत मौलवीनी भारतासाठी लागू केला होता त्यावर बाबासाहेबांनी भाष्य केले आहे. मुसलमानांच्या दृष्टीने हिंदू काफिर आहे, काफिर हा आदरास मुळीच पात्र नसतो, तो हलक्या जातीचा व हीनदर्जाचा असतो. हिंदू सरकारची आज्ञा मुसलमान पळणार नाहीत ते सिद्ध करण्याची आवश्यकता नाही. हे बाबासाहेबांचेच शब्द आहेत.

 

डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर हे केवळ एक महान समाजसुधारक नव्हते, तर प्रखर राष्ट्रवादीसुद्धा होते. १००० वर्षाच्या इतिहासात कोणी केली नव्हती अशी इस्लामची चिकित्सा त्यांनी केली. हा ग्रंथ त्याचा पुरावा आहे. केवळ फाळणीचा समर्थक म्हणून हा ग्रंथ वाचता कामा नये. फाळणी झाली, पुन्हा अखंड भारत होण्याची शक्यता नाही. परंतु मुसलमान या देशात राहणार आहेतच. इस्लामची चिकित्सा हे या ग्रंथाचे वैशिष्ट्य आहे. त्यासाठी हा ग्रंथ वाचला पाहिजे. आणि ऋणी सुद्धा असले पाहिजे.

भारताची फाळणी अर्थात 'पाकिस्तान' (पुस्तक परीक्षण) - भाग - १

लेखक - भारतरत्न डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर 

ज्यांना भारता सहसा कोणी जातीयवादी म्हणणार नाही अशा डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांच्या द्रष्टेपणाची साक्ष देणारा हा ग्रंथ आहे. भारतात इस्लामच राज्य स्थापन झालं तेव्हा पासूनच भारतात (एक राष्ट्रात) दोन राष्ट्र निर्माण झाली होती. पण आपण हे मान्य करण्यात कमीपणा मानला. पण भारतातल्या इस्लामच्या स्थापने बरोबरच भारतात दुसरं राष्ट्र निर्माण झालं होतं, याची कबुली बाबासाहेबांनी आपल्या या ग्रंथातच दिली आहे. या ग्रंथाबद्दल काही बोल्यापुर्वी एक गोष्ट सांगितली पाहिजे. भारतात हिंदू मुस्लीम ऐक्य व्हावं यासाठी घटनानिर्मितीचे अनेक प्रयोग झाले. त्यापैकी एक १९२८ साली नेहरू अहवाल प्रसिद्ध झाला होता. हिंदू-मुसलमान दोघानाही मान्य होईल अशी अखंड भारताची घटना असं या अहवालाचं स्वरूप होतं. त्याचे सर्व तपशील इथे सांगण्याची गरज नाही. कोणत्याही स्वातंत्र्य लढ्याच्या पुस्तकात त्याचे सर्व तपशील मिळतील. परंतु या नेहरू अहवालावर बाबासाहेब आंबेडकर यांनी बहिष्कृत भारताच्या ’१८ जानेवारी १९२९’ च्या अंकात ‘नेहरू कमिटीची योजना आणि हिंदुस्थानचे भवितव्य’ असा एक लेख लिहिला होता. तो मूळ लेखही सर्वांनी वाचवा, ‘पाकिस्तान – अथवा भारताची फाळणी’ या ग्रंथाइतकाच तो लेख काळाच्या बराच पुढे नेणारा आहे. या अहवालाचे फायदे तोटे समजावून सांगताना लेखाच्या शेवटी बाबासाहेबांनी लिहिले आहे – 

“स्वतंत्र झालेल्या हिंदुस्थानवर जा तुर्कस्थान, अफगाणीस्तान किंवा पर्शिया या तीन मुसलमान राष्ट्रांपैकी कोणी एकाने जरी मारा केला तर त्या प्रसंगी सर्व लोक (म्हणजे हिंदू मुसलमान दोघेमिळून) एक जुटीने तोंड देतील याची खात्री कोणी देईल काय? आम्हास तरी देता येत नाही. या देशात हिंदू वं मुसलमान हे दोन समाज नव्हेत हि दोन राष्ट्र नांदत आहेत. हिंदीमुसलमान लोकांचा ओढा मुसलमान संस्कृतीच्या राष्ट्राकडे असणे अगदी स्वाभाविक आहे. हा ओढा इतका बेसुमार वाढला आहे कि मुसलमानी संस्कृतीचा प्रसार करून मुसलमानी राष्ट्रांचा संघ तयार करणे व होतील तितके काफिर देश आमलाखाली आणणे हे त्यांचे ध्येय्य होऊन बसले आहे. या विचारांनी पछाडल्यामुळे पाय हिंदुस्थानात असले तरी त्यांचे डोळे तुर्कस्थान अगर अफगाणीस्तानकडे लागलेले आहेत. हिंदुस्थान देश आपला आहे, या बद्दल ज्यांना अभिमान नाही व त्यातील निकटवर्तीय हिंदू बांधवांविषयी ज्यांना बिलकुल आपलेपणा नाही असे मुसलमान लोक मुसलमानी परचक्रापासून हिंदुस्थानचे संरक्षण करण्यास सिद्ध होतील असे धरून चालणे धोक्याचे आहे असे आम्हास वाटते...”  याच लेखाच्या शेवटी बाबासाहेब म्हणतात, “नेहरू अहवालाची हि छाननी स्वार्थांध होऊन केलेली नाही. नेहरू कितीच्या योजनेला जो आम्ही विरोध केला आहे तो कमिटीने अस्पृश्यांची पायमल्ली केली म्हणून नव्हे, तिच्यात हिंदूंना धोका तसेच हिंदुस्थानवर अरीष्ट्य आहे म्हणून आम्ही विरोध केला आहे.” लेखाचा शेवट, सर्व अभ्यास आणि इतकं प्रदीर्घ लेख बाबासाहेबांनी हिंदूंच्या कल्याणासाठी लिहिला आहे हे आपण काही काळासाठी बाजूला ठेवूया (पण त्याकडे दुर्लक्ष होता कामा नये). ४-५ दिवसापूर्वी संपूर्ण देशातून इराक आणि सिरीया मधल्या इस्लामिक स्टेटकडे आकर्षित झालेल्या आणि पकडलेल्या लोकांची मिडीयानी समोर आणलेली संख्या १४ आहे. मुसलमानी संस्कृतीचा प्रसार करून, मुसलमानी राष्ट्रांचा संघ तयार करून जास्तीत जास्त काफिर देश आमलाखाली आणणे हे त्यांचे ध्येय्य आहे. फरक इतकाच आहे कि १९२९ साली बाबासाहेब प्रस्तावित पाकिस्तान बद्दल बोलत होते, खिलाफत आंदोलनाच्या अनुभवावरून. आज तेच शब्द isis बद्दल खरे आहेत. अगदी तंतोतंत.

आता मात्र ‘पाकिस्तान – अर्थात भारताची फाळणी’ या बद्दल बोलूया. वर उल्लेख केल्याप्रमाणे एका राष्ट्रात दोन राष्ट्र आहेत हे बाबासाहेबांनी १९२८ च्या नेहरू कमिशन वरच्या लेखातच लिहिले होते. आणि एका राष्ट्रात दोन राष्ट्र आहेत हे मान्य करणे म्हणजे तांत्रिकदृष्ट्या फाळणी मान्य करणे नव्हे काय? हि फाळणी मान्य असल्याचे कायदेशीर आणि ऐतिहासिक अनेक पुरावे बाबासाहेबांनी आकडेवारीनुसार सिद्ध करून दाखवले आहेत. ‘तुमचे डोके दुखते आहे म्हणून तुम्ही ते कापून टाकत नाही’ अशा प्रकारचे भावनिक आणि उथळ उक्तिवाद पाकिस्तानच्या मागणीविरोधात होत होते.  पण ज्याप्रमाणे शरीराचे एक एक अवयव विकसित होत जावेत, त्यापद्धतीने मुस्लीम राजकीय व्यवस्था निर्माण झाल्या आहेत. म्हणून पाकिस्तानची मागणी हसण्यावारी न्यावी असे बाबासाहेबांना वाटत नाही, असे त्यांनी पुस्तकात सांगितले आहे. भारतातील ९०% मुसलमानांचा उत्कट जरी नसला तरी केवळ भावनिक पाठींबा आहे या कारणास्तव पाकिस्तानची मागणी फेटाळून लावता येणार नाही, किंवा फेटाळून लावणे शहाणपणाचे ठरणार नाही, असे त्यांनी सांगितलं आहे. आपली राज्यव्यवस्था स्वतः ठरविण्याच्या तत्वाच्या फायद्यापासून मुसलमानांना वंचित करता येणारं नाही, असेही त्यांनी सांगितले आहे.

सर्व ऐतिहासिक आणि तत्कालीन पुराव्यांच्या आधारे बाबासाहेबांचा असा ठाम विश्वास होता कि ‘भारताच्या’ भल्यासाठी हिंदुस्थानची हिंदू-मुसलमान अशी फाळणी होणे आवश्यक आहे. याचाच अर्थ असा होतो कि प्राप्त परिस्थितीमध्ये भारतात हिंदू मुस्लीम ऐक्य शक्य नाही, यावर उपाय म्हणून भारताची फाळणी झालीच पाहिजे. देशात हिंदू मुस्लीम ऐक्य आहे का हे तपासून घेण्याची मुख्य कसोटी त्यावेळी कोणती उपलब्ध होती, कसोटी एकच होती ती म्हणजे दोघांनाही मान्य होईल अशी समान ‘राज्यघटना’. दोघांनाही मान्य होईल अशी राज्यघटना तयार करण्याचे प्रयोग भारतात १८९८ सालापासून सुरु होते. १८९८ ते १९४७ एकही राज्यघटनेचे प्रयोग मुसलमानांना मान्य झाले नाहीत. आणि असे म्हणणे भाग आहे कि मुसलमानांचे प्रतिनिधित्व मुस्लीम लीग आणि जिना करतात, कारण १९३५ नंतरच्या निवडणुकांमध्ये क्रमाक्रमानी मुस्लीम लीगचे निवडणुकांमधील मतांचे प्रमाण वाढलेले दिसून येईल. आणि हि वस्तुस्थिती कोणी अमान्य करणार नाही. कोणी असेही म्हणेल कि जीनांनी मुसलमान समाजाला ‘इस्लाम खतरे मै है’ सारखे भावनिक आवाहन केले आणि समाज आपल्या बाजूला वळवून घेतला. पण जिना अशा समाजाला भावनिक आवाहन करत होते, जो समाज भावनिक आवाहनाला बळी पडतो. शेवटी समाज आहे म्हणून नेता जन्माला येत असतो. In democracy people gets the government they deserve. म्हणजे जीनांनी समाज बिघडवला असे म्हणणे योग्य होणार नाही. समाज होताच, त्याला तसाच नेता मिळाला. जितका व्यवहारी विचार बाबासाहेबांनी केला आहे, त्याचं प्रमाणे विचार करायचा झाल्यास भारतात इस्लामचे राज्य स्थापन झाल्यापासून कधी हिंदू-मुस्लीम ऐक्य यशस्वी झालायं? जेव्हा जेव्हा हिंदू मुस्लीम ऐक्याची भारतात चर्चा होते, तेव्हा तेव्हा दोन घटनांची उजळणी होतेच. एक १८५७ चा उठाव आणि मोगल बादशहा अकबर. ब्रिटीश शासन उलथवून टाकाव यासाठी हिंदू मुस्लीम एकत्र येऊन लढले असा युत्किवाद केला जातो. आणि अकबरानी त्याच्या आयुश्याच्या एकूण कारकिर्दीतील ९ वर्ष ‘जिझीय’ कर काढला होता.

हिंदू मुस्लीम ऐक्य म्हणजे काय? ऐक्य याचा अर्थ समान अधिकार आणि लोकशाही व्यवस्थेत लोकसंखेच्या प्रमाणात पण अन्याय्य नसणारे समान अधिकार. वर वर विचार करणारे समान अधिकार म्हणून अकबराची ९ वर्ष सांगतील. पण अकबर काय होता हे जाणून घेण्यासाठी नरहर कुरुंदकर यांनी ‘आकलन’ या पुस्तकात अकबरावर एक लेख लिहिला आहे तो सर्वांनी नक्की वाचवा. एक अकबराचा मुद्दा आपण बाजूला ठेवू. राज्यघटना निर्मितीच्या संपूर्ण प्रक्रियेत ५०% राखीव जागा किंवा वेगळे राष्ट्र या दोनच मागण्या घेऊन मुस्लीम लीग चर्चेला येत असे. ४७ च्या भारतात एकूण लोकसंखेच्या ९% असणाऱ्या समाजाला ५०% राखीव जागा हि मागणी कोणता शाहणा माणूस मान्य करेल! लीगची स्थापना झाल्यापसून ५०% जागांची मागणी लीगने कधीही सोडली नाही. लखनौ करारात लोकमान्यांचं आपण ऋणी असलं पाहिजे कि त्यांनी ५०% जागांची ही मागणी ३३% पर्यंत खाली आणून करार यशस्वी करून दाखवला. पण तरी ९% समाजाला ३३% राखीव जागा याला ऐक्य म्हणतात का? नाही म्हणत, म्हणून कोणतीही योजना भारतात यशस्वी होऊ शकली नाही. पण चर्चेदरम्यान १८५७ चा उल्लेख नेहमी येतो. या ‘तथाकातिक’ एक हजार वर्षात झालेल्या एकमेव ‘हिंदू-मुस्लीम’ ऐक्याबद्दल बाबासाहेब काय म्हणतात बघा – “ १८५७ चा उठाव... हा वस्तुतः ब्रिटिशांविरुद्धाचा मुसलमानांनी घोषित केलेला जिहाद\होता... हा उठाव... काही दशकांपूर्वी सय्यद अहमद यांनी, ब्रिटीश अमलामुळे भारत हा ‘दार-उल-हरब’ (युद्धभूमी) झाल्याचा प्रचार करून, जे आंदोलन सुरु केले होते त्याचे पुनरुत्थान होते. हा उठाव म्हणजे भारताला ‘दार-उल-इस्लाम’ (इस्लामची भूमी) करण्यासाठी मुसलमानांनी केलेला प्रयत्न होता” हा म्हणजे एक हजार वर्षाच्या इतिहासात हिंदू मुस्लीम ऐक्याचे एकही यशस्वी उदाहरण नाही. आणि म्हणूनच भारताच्या हितासाठी पाकिस्तान आवश्यक होतं आणि तो झालाही. परंतु अजूनही भारतातील हिंदू मुस्लीम समस्या संपलेली नाही. म्हणून बाबासाहेबांची इस्लाम आणि मुसलमानांसंबंधी कोणती मतं आहेत, ते जाणून घेणे आजच्या काळासाठी सुद्धा उपयोगी आहे. 

भाग - २ साठी खालील लिंक वर क्लिक करा http://mukulranbhor.blogspot.in/2016/02/blog-post_1.html