Monday, 14 November 2022

Moplah Rebellion - An Offshoot of Khilafat Movement | R. C. Majumdar | History and Culture of Indian People (Vol 11, p.360)


The Moplahs are a band of fanatic Muslims, poor and ignorant, about a million in number. They are descended from the Arabs who settled on the Malabar coast, as described above", about the eighth or ninth century A.D. and married mostly Indian wives. They lived in Malabar along with about two million Hindus and had acquired an unenviable notoriety for crimes perpetrated under the impulse of religious frenzy. They were responsible for no fewer than thirty-five outbreaks, of a minor nature, during the British rule. But their most terrible uprising took place in August 1921, and is described in the official report as follows:


"During the early months of 1921, excitement spread speedily from mosque to mosque, from village to village. The violent speeches of the Ali Brothers, the early approach of Swaraj as foretold in the non-co-operating press, and the July resolutions of the Khila fat Conference-all these combined to fire the train. Throughout July and August, innumerable Khilafat meetings were held, in which the resolutions of the Karachi Conference were fervently endorsed. Knives, swords, and spears were secretly manufactured, bands of desperadoes collected, and preparations were made to proclaim the coming of the kingdom of Islam. On August 20, when the District Magistrate of Calicut, with the help of troops and police, attempted to arrest certain leaders who were in possession of arms at Tirurangadi, a severe encounter took place, which was the signal for immediate rebellion throughout the whole locality. Roads were blocked, telegraph lines cut, and the railway destroyed in a number of places. The District Magistrate returned to Calicut to prevent the spread of trouble northwards, and the machinery of Government was temporarily reduced to a number of isolated offices and police stations which were attacked by the rebels in detail. Such Europeans did not succeed in escaping-and they were fortunately few were murdered with bestial savagery. As soon as the administration had been paralyzed, the Moplahs declared that Swaraj was established. A certain Ali Musaliar was proclaimed Raja, Khilafat flags were flown, and Ernad and Walluvanad were declared Khilafat kingdoms. The main brunt of Moplah's ferocity was borne, not by Government, but by the luckless Hindus who constituted the majority of the population...Massacres, forcible conversions, desecration of temples, foul outrages upon women, pillage, arson, and destruction, in short, all the accompaniments of brutal and unrestrained barbarism -were perpetrated freely until such time as troops could be hurried to the task of restoring order throughout a difficult and extensive tract of country.


"As the rebellion had spread over a wide area, the troops available in the Madras District were unable to cope with the situation. and strong reinforcements had to be sent; and by the middle of October, these amounted to four battalions, one pack battery, a section of armored cars, and other necessary ancillary services. As the rebels took to the hills, it was some time before they could be caught in appreciable numbers. By the end of the year 1921, the situation was well in hand, and the back of the rebellion was broken. An idea of the fierceness of some of the fighting may be gained from the night attack at Pandikad, on which occasion a company of Gur khas was rushed at dawn by a horde of fanatics who inflicted some 60 casualties on the Gurkhas and were only beaten off after losing some 250 killed. Throughout the campaign casualties among the Government, troops totaled 43 killed and 126 wounded; while the Moplahs lost over 3,000 killed alone. A great tragedy marked the end of the rebellion. On November 19, 1921, a batch of seventy Moplah prisoners was being conveyed by train, but through the neglect of the guards there was no arrangement for ventilation in the closed coach in which they were put, and all of them died by asphyxiation"


The Muslim leaders put the number of Moplah 'martyrs' as 10,000, and they also referred to the desecration of mosques and other outrages perpetrated by British troops while suppressing the revolt. The main incidents of the Moplah rebellion, particularly the terrible outrages upon a large number of Hindus, such as has been described above in the Government version, have been corroborated by independent testimony. It will suffice to refer to a few documents out of a mass of materials collected on the subject. 


1. A statement signed by the Secretary and the Treasurer of the Kerala Provincial Congress Committee, Secretary, Calicut District Congress Committee, and Secretary, Ernad Khilafat Committee, and K. V. Gopala Menon, refer to the following misdeeds of the Moplahs: "Their wanton and unprovoked attack on the Hindus, the all but wholesale looting of their houses in Ernad, and parts of Valluvanad, Ponnani, and Calicut taluqs; the forcible conversion of Hindus in a few places at the beginning of the rebellion, and the wholesale conversion of those who stuck to their homes in later stages, the brutal murder of inoffensive Hindus, men, women, and children, in cold blood, without the slightest reason except that they are 'Kafirs' or belong to the same race as the policemen, who insulted their Tangals or entered their mosques, desecration, and burning of Hindu temples, the outrage on Hindu women and their forcible conversion and marriage by Moplahs."


The signatories add: "These and similar atrocities (were) proved beyond the shadow of a doubt by the statements recorded by us from the actual sufferers who have survived."41 


2. The memorial of the women of Malabar to Lady Reading contains the following: "It is possible that your Ladyship is not fully apprised of all the horrors and atrocities perpetrated by the fiendish rebels; of the many wells and tanks filled up with the mutilated, but often only half dead, bodies, of our nearest and dearest ones who refused to abandon the faith of our fathers; of pregnant women cut to pieces and left on the roadsides and in the jungles, with the unborn babe protruding from the mangled corpse; of our innocent and helpless children torn from our arms and done to death before our eyes and of our husbands and fathers tortured, flayed and burnt alive; of our helpless sisters forcibly carried away from the midst of kith and kin and subjected to every shame and outrage which the vile and brutal imagination of these inhuman hell-hounds could conceive of; of thousands of our homesteads re duced to cinder-mounds out of sheer savagery and a wanton spirit of destruction; of our places of worship desecrated and destroyed and of the images of deity shamefully insulted by putting the en trails of slaughtered cows where flower garlands used to lie, or else smashed to pieces.... We remember how driven out of our native hamlets we wandered, starving and naked, in the jungles and forests......"42


(This is only a short extract from a long harrowing tale of misery). 


3. Proceedings of the Conference at Calicut presided over by the Zamorin: "Resolution VI. That the Conference views with indignation and sorrow the attempts made in various quarters by interested parties to ignore or minimize the crimes committed by the rebels such as:


(a) Brutally dishonoring women;


(b) Flaying people alive;


(c) Wholesale slaughter of men, women, and children;


(d) Burning alive entire families;


(e) Forcibly converting people in thousands and slaying those who refused to get converted;


(f) Throwing half-dead people into wells and leaving the victims for hours to struggle for escape till finally released from their sufferings by death."


(Two other items refer to looting and desecration of temples as described in the above memorial of the ladies)."


4. A report, dated Calicut, 7 September 1921, published in the Times of India, and another, dated 6 December 1921, published in the New India, give detailed accounts of the most horrible outrages on women which cannot be reproduced for the sake of decency.


5. Sankaran Nair refers to cases of men who were skinned alive or made to dig their graves before being slaughtered.44 


The Congress leaders at first disbelieved the stories, but when hundreds of Hindu refugees arriving at Calicut confirmed the most terrible stories of barbarous and fanatical cruelty, a wave of horror spread among those Hindus who were not blinded by the new-fangled ideas of Hindu-Muslim unity at any cost. Gandhi himself spoke of the "brave God-fearing Moplahs" who were "fighting for what they consider as religion, and in a manner which they consider as religious". Little wonder that Khilafat leaders passed resolutions of congratulations to the Moplahs on the brave fight they were conducting for the sake of religion. Local members of the Congress and Khilafat asked for, and obtained, permission to enter the disturbed area to pacify the Moplahs, but they speedily returned with the admission that they could effect nothing. When truth could not be suppressed any longer and came out with all its naked hideousness, Gandhi tried to conciliate Hindu opinion by various explanations, denials, and censure of the authorities which were crystallized in the following resolution passed by the Congress at Ahmedabad:


"The Congress expresses its firm conviction that the Moplah disturbance was not due to the Non-co-operation or the Khilafat Movement, especially as the Non-co-operation and the Khilafat preachers were denied access to the affected parts by the District authorities for six months before the disturbance, but is due to causes wholly unconnected with the two movements, and that the outbreak would not have occurred had the message of non-violence been allowed to reach them. Nevertheless, this Congress deplores the acts done by certain Moplahs by way of forcible conversions and destruction of life and property, and is of opinion that the prolongation of the disturbance in Malabar could have been prevented by the Government of Madras accepting the proffered assistance of Maulana Yakub Hassan and other non-co-operators and allowing Mahatma Gandhi to proceed to Malabar, and is further of opinion that the treatment of Moplah prisoners as evidenced by the asphy xiation incident was an act of inhumanity unheard of in modern times and unworthy of a Government that calls itself civilised."


This resolution is unworthy of a great political organization which claims to represent India and not any particular community. Its deliberate attempts to minimize the enormity of crimes perpetrated by a band of fanatic Muslims upon thousands of helpless Hindus betrays a mentality which generally characterized Government communiques whitewashing the crimes perpetrated by officials upon the Indians, and both should be strongly denounced by any impartial critic. It is ridiculous to maintain that the Moplah disturbance was not due to the Non-co-operation or Khilafat move ment in the face of well authenticated facts, such as the holding of Khilafat meetings which endorsed the resolutions of the Karachi Conference, the proclamation of Khilafat Kingdoms, and the fly ing of Khilafat flags.45 It is interesting to compare the words of the resolution, almost apologetic in tone, condemning the Moplahs with those which are used against the Government for the faults severe though they were-of some officials.


Mrs. Besant has definitely connected the Moplah rebellion with the Non-co-operation and Khilafat movements, and many other eminent men have expressed similar views. Even Muslim leaders indirectly supported this view. Thus Hazrat Mohani, in his Presi dential speech at the session of the Muslim League held at Ahma dabad on 30 December, made the following observations about the atrocities of the Moplahs:


"The Moplahs justify their action on the ground that at such a critical juncture, when they are engaged in a war against the English, their neighbours (Hindus) not only do not help them or observe neutrality, but aid and assist the English in every way. They can, no doubt, contend that, while they are fighting a defensive war for the sake of their religion and have left their houses, property and belongings and taken refuge in hills and jungles, it is unfair to characterise as plunder their commandeering of money, provisions and other necessaries for their troops from the English or their supporters."


In characterising the Moplah action as a religious war against the British, Hazrat Mohani definitely regards it as a political move ment which cannot be dissociated from the Khilafat agitation. His justification of the atrocities of the Moplahs is not only puerile in the extreme but is directly contrary to facts. He ignores the patent fact that in the majority of cases, the almost wholesale looting of Hindu houses in portions of Ernad, Valluvanad and Ponani taluqs was perpetrated on the 21st, 22nd and 23rd of August, before the military had arrived in the affected area, i.e. long before the Moplahs had taken themselves to hills and jungles.


By its attitude towards the Moplah outrages the Congress for feited its moral right to criticize the action of the British authorities in respect of the outrages in the Punjab. Gandhi's ejaculations about the "God-fearing Moplahs" and the congratulations showered on them by the Congress and Muslim leaders, like O'Dwyer's tele graphic approval of Dyer's action, might have been due to igno rance of all the facts, but even when these were fully known, they did not repudiate their original views.


At the annual session of the Khilafat Conference at Cocanada held in 1923, when all the woeful tales of barbarous outrages com mitted by the Moplahs were widely known all over the country, the great national leader, Shaukat Ali, President of the session, moved a resolution for the provision of Moplah orphans and fami lies. "Thousands of Moplahs", he said, "had been martyred but they owed a duty, both on religious and humanitarian grounds, to these brave Moplahs". While conceding that some Hindus had suffered at the hands of the Moplahs, he said the whole chapter was a closed book to them; but they had a duty to the brave Mop lahs. He announced that he and his brother Muhammad Ali would each provide for the maintenance of one Moplah orphan.


Member after member rose to narrate the sufferings that the Moplahs had suffered in the hands of the Government, but there was no reference to the inhuman barbarities committed by them. The Khilafat Conference adopted the Resolution moved by Shau, kat Ali and funds were collected for the maintenance of the Mop lah orphans. One looks in vain for a similar action on the part of the Congress or Hindu leaders to help the victims of the Moplah outrage. 


VIII. GENERAL REVIEW


The question has often been discussed whether the Non-co operation movement launched by Gandhi in 1920-1 was a success or failure. Perhaps the correct view would be that it was neither a complete success nor a complete failure, and the truth, as often happens, lies between the two. People have argued that it must be regarded as a failure because it failed to achieve any of the three objects for which it was undertaken. The wrongs done to the Khilafat or the Punjab were not remedied, and the 'Swaraj within a year', promised by Gandhi, was as far off as ever. Nor did any conspicuous success attend the efforts to achieve the speci fic objects immediately in view. The boycott of Councils, law courts, and educational institutions proved ineffective, and that of liquor and foreign goods had only a limited and temporary success, due to active picketing. As regards the constructive programme the only visible effect was the revival of the spinning wheel, though its popularity did not last very long, and it survives today primarily as a ritual to be observed on the anniversary of the birth and death of Mahatma Gandhi,


But even admitting all this, it is difficult to concede that the Non-co-operation movement was a failure. The Civil Disobedience Enquiry Committee, set up by the All-India Congress Committee and consisting of such eminent men as Motilal Nehru, C. Raja gopalachari, M. A. Ansari, V. J. Patel and Kasturiranga Aiyangar, with Hakim Ajmal Khan as Chairman, made an extensive tour al most all over India and received written replies to their question naire from 459 witnesses, of whom 366 were also orally examined. They made a general review of the success and failure of the Non co-operation movement, item by item, and much of what has been written above on this subject is based on their report. Even mak ing due allowance for the fact that the members were' all Congress leaders responsible for the movement and, as such, would be natu rally inclined to exaggerate its good and minimize its evil, there seems to be a great deal of truth in the following passage in their Report:


"Witnesses from all parts of the country speaking from direct local knowledge have testified to the outstanding features of the crisis through which the country is passing. These are: (1) the general awakening of the masses to their political rights and pri vileges, (2) the total loss of faith in the present system of Govern ment, (3) the belief that it is only through its own efforts that India can hope to be free, (4) the faith in the Congress as the only orga nisation which can properly direct national effort to gain freedom, and (5) the utter failure of repression to cow down the people. Our own personal observation in the course of our tour round the whole country fully corroborates the evidence on these points. We have found the general population permeated with the indomitable spirit of a great national awakening unprecedented in the history of the human race for its wide sweep and rapid growth. The great bulk of the people showed complete lack of confidence in the Govern ment and were found to be firm believers in Non-co-operation and all that it stands for. Repression, where it had done its worst, had no doubt left behind it a trail of sorrow and suffering, but failed to crush the spirit of the people."


Although stated with some amount of pardonable exaggera tion, the claims made by the Congressmen, as expressed in the above passages, cannot be lightly brushed aside. Even the Govern ment was forced to admit that in spite of its impracticable nature, the Non-co-operation movement was engineered and sustained by nationalist aspirations. In the statement submitted to the Parlia ment, the Government of India made the following observations regarding the general results of the Non-co-operation movement:


"But when we turn to consider the campaign as a whole, it would be idle to assert that it was infructuous. Whether the re sults obtained are desirable or undesirable will be demonstrated beyond all possibility of doubt by the passage of time. But that these results are real is no longer open to question. Mr. Gandhi's intensive movement during the years 1921 and 1922 has diffused far and wide, among classes previously oblivious to political con siderations, a strong negative patriotism born of race hatred of the foreigner. The less prosperous classes both in the town and the countryside have become aroused to certain aspects-even though these be mischievous, exaggerated and false of the existing poli tical situation. On the whole, this must be pronounced, up to the present, the most formidable achievement of the non-co-operation movement. That it has certain potentialities for good will be main tained by many; that it will immensely increase the dangers and difficulties of the next few years can be denied by few."46


Making necessary allowance for a foreign Government's view about what constitutes true patriotism, and what is mischievous, on the part of the Indians, the above lines may justly be regarded as an indirect admission of the great success of the Non-co-operation movement.


An eminent leader of the Moderate party, who characterizes the Report of the Enquiry Committee as a one-sided document, has presented his "non-partisan conclusions" on the subject.47 Though his claims to be a 'non-partisan' may justly be challenged, it is inte resting to note that his conclusions do not materially differ from what has been stated above regarding the success or failure of the different items on the basis of the Committee's Report. It is also deserving of notice that the Committee itself admitted the failure of the movement in a manner which a 'partisan' committee has seldom done or is likely to do in future.


The most outstanding feature of the Non-co-operation move ment was the willingness and ability of the people in general to endure, to a remarkable degree, hardships and punishments inflicted by the Government. This is the reason why though the Non-co-operation movement collapsed, the memory of its greatness survived, and was destined to inspire the nation to launch it again at no distant date. For, the movement proved to be a bap tism of fire which initiated the people into a new faith and new hope, and inspired them with a new confidence in their power to fight for freedom. Anyone who reviews the whole course of events during the movement must be struck with two undeniable facts. First, that the Congress had, for the first time, become a really mass movement in the sense that national awakening had not only penetrated to the people at large but also made them active parti. cipants in the struggle for freedom. The second, which is no less important, but was generally ignored at the time, is that the Indian National Congress was, almost overnight, turned into a genuine revolutionary organization. It was no longer a deliberative assemb ly but an organized fighting force, pledged to revolution. Its wea pons were different, but its aims, objects, and temperament close ly resembled those of militant nationalism. But there were two significant differences. Unlike the latter the Congress did not work in secret, and its non-violent creed and method had the full sympathy and active support of the people at large. These two features were the greatest contributions of Mahatma Gandhi to India's struggle for freedom. 


Cf. the Official Report, quoted above on pp. 360-61. According to a Confidential Report of the Intelligence Bureau, prepared by P.C. Bamford, Deputy-Director, Intelligence Bureau, Home Department, Government of India, "The Moplah re- bellion broke out in August after Khilafat agitators, including Abul Kalam Azad and Hakim Ajmal Khan, had been making violent speeches in that area. Ever since the Majlis-ul-Ulema Conference at Erode in April, the feelings of the Moplahs had been steadily growing with respect to Khilafat, while the non- violent Non-co-operation movement was receding more and more into the back- ground." For further extracts from this Report containing anti-Hindu senti- ments of the Moplahs, cf. Freedom-India, III. pp. 831-2, footnote, 85 a.


मोपला बंड-खिलाफत चळवळीचा एक भाग


मोपला हे धर्मांध मुस्लिम, गरीब आणि अज्ञानी, सुमारे दहा लाख लोकांचा समूह आहे. ते वर वर्णन केल्याप्रमाणे मलबार किनार्‍यावर स्थायिक झालेल्या अरबांचे वंशज आहेत, इसवी सन पूर्व आठव्या किंवा नवव्या शतकात आणि त्यांनी बहुतेक भारतीय (एतद्देशीय) स्त्रियांशी लग्न केली. ते मलबारमध्ये सुमारे वीस लाख हिंदूंसह राहत होते. गुन्हेगारीमुळे त्यांना अवास्तव कुप्रसिद्धी मिळाली होती. ब्रिटिश राजवटीत धार्मिक उन्मादाच्या किरकोळ स्वरूपाच्या पस्तीस पेक्षा कमी उद्रेकांसाठी ते जबाबदार होते. परंतु त्यांचा सर्वात भयानक उठाव ऑगस्ट, 1921 मध्ये झाला आणि अधिकृत अहवालात खालीलप्रमाणे वर्णन केले आहे. :

"1921 च्या सुरुवातीच्या महिन्यांत, मशिदीमशिदीमधून, गावागावांमधुन उद्रेकाचं लोण पेटत गेलं. अली बंधूंची हिंसक भाषणे, असहकाच्या पात्रांमधून भाकीत केल्याप्रमाणे स्वराज्याचा प्रारंभिक दृष्टिकोन आणि खिलाफत परिषदचे जुलैचे ठराव  - या सर्वांनी एकत्रितपणे आग भडकवण्याचं काम केलं. संपूर्ण जुलै आणि ऑगस्टमध्ये, असंख्य खिलाफत बैठका झाल्या, ज्यामध्ये कराची परिषदेच्या ठरावांना उत्स्फूर्तपणे मान्यता देण्यात आली. चाकू, तलवारी आणि भाले गुप्तपणे तयार केले गेले, उठावाच्या तयारीसाठी अनेक टोळ्या गोळा तयार झाल्या. आणि इस्लामचे राज्य येण्याची घोषणा करण्याची तयारी करण्यात आली. 20 ऑगस्ट रोजी, कालिकतच्या जिल्हा दंडाधिकार्‍यांनी, सैन्य आणि पोलिसांच्या मदतीने, तिरुरंगडी येथे शस्त्रास्त्रे बाळगणार्‍या काही नेत्यांना अटक करण्याचा प्रयत्न केला, तेव्हा एक तीव्र चकमक झाली. ही चकमक म्हणजे त्या सर्व भागात मोठ्या प्रमाणावर उठाव करण्याचा संकेत होता. त्यानंतर अनेक ठिकाणी रस्ते अडवले गेले, टेलिग्राफ लाईन कापल्या गेल्या आणि अनेक ठिकाणी रेल्वेचे डबे उद्ध्वस्त करण्यात आले. हे लोण उत्तरेकडे पसरू नये म्हणून जिल्हा दंडाधिकारी कालिकतला परतले आणि बंडखोरांनी हल्ले केलेल्या अनेक कार्यालये आणि पोलिस ठाण्यांवर सरकारी यंत्रणा तात्पुरती कमी करण्यात आली. काही युरोपीय लोकांना या हल्ल्यातून यशस्वीपणे निसटून जाता आलं नाही, त्यांची अमानवी क्रौर्याने हत्या करण्यात आली. सुदैवाने असे लोकं संख्येने कमी होते. प्रशासनाच्या हालचाली थांबल्या आहेत आणि प्रशासनाकडून आता कोणताही प्रतिकार होणार आंही हे कळताच मोपला बंडखोरांनी  स्वराज्य स्थापन झाल्याचे जाहीर केले. एका ‘अली मुसलियार’ या व्यक्तीला राजा घोषित करण्यात आले, खिलाफतचे झेंडे फडकवले गेले आणि एर्नाद आणि वल्लुवानद यांना खिलाफत राज्य घोषित करण्यात आले. मोपलांच्या क्रूरतेचा मुख्य फटका सरकारला नव्हे, तर बहुसंख्य लोकसंख्येचा भाग असलेल्या दुर्दैवी हिंदूंनी सहन केला... नरसंहार, बळजबरीने धर्मांतरे, मंदिरांची विटंबना, स्त्रियांवर अत्याचार, लुटालूट, जाळपोळ आणि विध्वंस. थोडक्यात, देशाच्या या भागातील कठीण आणि बिकट परिस्थिती ताब्यात आणून शांतता निर्माण करण्यासाठी जोपर्यंत बाहेरून सैन्य आलं नाही तोपर्यंत क्रूर आणि अमानवी  रानटीपणाला बळी पडले मुख्यतः हिंदू.”


"बंडखोरांच्या ताब्यात मोठा प्रदेश असल्यामुळे, मद्रास जिल्ह्यात उपलब्ध सैन्य परिस्थितीला तोंड देऊ शकले नाही. आणि परिस्थितीवर नियंत्रण आणण्यासाठी मोठ्या संख्येने सैन्यबळ पाठवावं लागलं.  आणि ऑक्टोबरच्या मध्यापर्यंत, त्यांची चार बटालियन, एक पॅक बॅटरी, चिलखती गाड्यांची एक तुकडी आणि इतर आवश्यक सहायक सेवा पाठवण्यात आल्या. पण बंडखोरांनी टेकड्यांचा आश्रय  केल्यामुळे, मोठ्या संख्येने बंडखोर प्रशासनाच्या ताब्यात येण्यासाठीही वेळ लागला. 1921 च्या अखेरीस परिस्थिती वर नियंत्रण मिळवता आलं आणि त्यानंतर बंडाची तीव्रता कमी झाली. पंडिकड येथे एका रात्री झालेल्या हल्ल्यावरून या लढाईच्या भीषणतेची कल्पना येऊ शकते. त्या प्रसंगी धर्मांधांच्या जमावाने पहाटेच्या वेळी गोरखा बटालियनवर हल्ला केला. त्या हल्ल्यात सुमारे 60 गोरखा सैनिक ठार झाले. जेव्हा अंतिमतः धर्मांधांच्या या जमावाचा पूर्ण पराभव झाला तेव्हा सुमारे अडीचशेहुन अधिक गोरखा मारले गेले होते. संपूर्ण मोहिमेदरम्यान, एकूण सरकारी अधिकाऱ्यांपैकी  43 लोक मारले गेले आणि 126 जखमी झाले; तर  3,000 हून अधिक मोपला बंडखोर मारले. मात्र बंडाचा अंत झाल्याची एक मोठी शोकांतिका झाली होती. 19 नोव्हेंबर 1921 रोजी सत्तर मोपला कैद्यांची तुकडी रेल्वेने जात होती, परंतु रक्षकांच्या दुर्लक्षामुळे त्यांना ज्या बंद डब्यात ठेवले होते त्यामध्ये वेंटिलेशनची व्यवस्था नव्हती त्यामुळे त्या सत्तर कैद्यांचा गुदमरून मृत्यू झाला.”


मुस्लिम नेत्यांनी मोपला शहिदांची संख्या 10,000 इतकी नोंदवली आहे आणि त्यांनी बंड दडपताना ब्रिटीश सैन्याने केलेल्या मशिदींची विटंबना आणि इतर हिंसक कृत्यांचा उल्लेख केला. पण मोपला बंडाचे मुख्य बळी ठरले विशेषत: हिंदू. मोठ्या संख्येने हिंदूंवरील भयंकर अत्याचार. त्यांच्या नोंदी  वर वर्णन केल्याप्रमाणे सरकारी डॉक्युमेंट्समध्ये तर आहेतच, त्यांच्याशिवाय स्वतंत्र पणे काही लोकांच्या साक्षींनी सुद्धा त्यांची पुष्टी केली आहे. या विषयावर गोळा केलेल्या अनेक दस्तऐवजांपैकी काही कागदपत्रांचा आढावा घेणे गरजेचे आहे. 


1. केरळ प्रांतीय काँग्रेस कमिटीचे सचिव आणि कोषाध्यक्ष, कालिकत जिल्हा काँग्रेस कमिटीचे सचिव आणि एर्नाद खिलाफत कमिटीचे सचिव आणि के. व्ही. गोपाला मेनन यांनी स्वाक्षरी केलेले निवेदन, मोपलांच्या खालील दुष्कृत्यांचा संदर्भ देते: "त्यांची इच्छाशक्ती आणि हिंदूंवर विनाकारण केलेला हल्ला, एर्नाड आणि वल्लुवनद, पोन्नानी आणि कालिकत तालुक्यांतील त्यांच्या घरांची सरसकट लूट. बंडाच्या सुरुवातीला काही ठिकाणी हिंदूंची जबरदस्तीने धर्मांतरं केली गेली. आणि बंडाच्या नंतरच्या टप्प्यात जे दुर्दैवाने आपापल्या घरी अडकले त्यांचं घासरसकट धर्मांतरं करण्यात आली. ते काफिर आहेत, किंवा पोलीस यंत्रणा ज्या वंशाची आहे त्या वंशाचे आहेत एवढ्या कारणासाठी सनी दुसरं काहीही कारण नसताना निष्पाप हिंदू पुरुष, स्त्रिया आणि लहान मुलांची अतिशय जाणीवपूर्वक निर्घृण हत्या केल्या गेल्या. हिंदू मंदिरांची विटंबना आणि जाळपोळ, हिंदू स्त्रियांवर अनन्वित अत्याचार आणि त्याची परिणीती मोपलांद्वारे त्यांचे जबरदस्तीने धर्मांतर आणि अंतिमतः त्यांच्याशी विवाह."


के. व्ही. गोपाला यांनी नोंदवलं आहे की, हे आणि यासारखे अत्याचार ज्यांच्यावर झाले अशा लोकांशी आम्ही बोलले, ज्यांना या प्रकारचे अत्याचार सहन करावे लागले त्यांच्याशी झालेल्या संवादातून हिंदूंवर अनन्वित अत्याचार झाले आहेत याबद्दल शंकेचं लवलेश उरलेला नाही. 


मलबारच्या एका स्त्रीने त्यावेळच्या भारताच्या गव्हर्नरच्या पत्नी लेडी रिडींगला लिहिलेल्या पत्रांत पुढील नोंद आहे. 


"हे शक्य आहे की तुम्हाला दुष्ट बंडखोरांनी केलेल्या भयंकर आणि अत्याचारांची पूर्णपणे माहिती नाही; ज्यांनी आमच्या वाडवडिलांच्या धर्म सोडण्यास नकार दिला अशा आमच्या जवळच्या लोकांचे आणि प्रियजनांचे अनेकदा अर्धमेले किंवा कधी मृतदेह विहिरीत किंवा तलावात टाकून दिले गेले. गरोदर स्त्रियांचे तुकडे तुकडे करून जंगलात रस्त्याच्या कडेला टाकून दिले. आयांच्या मृतदेहातून न जन्मलेल्या निष्पाप बाळांना आम्हाला बाहेर काढावं लागलं. आमच्या निष्पाप आणि असहाय्य मुलांना आमच्या हातातून हिसकावून घेऊन आमच्या डोळ्यांसमोर मारले गेले. आमचे पती आणि वडिलांचा अनन्वित छळ करून शेवटी त्यांना जिवंत जाळण्यात आलं; आमच्या असहाय्य बहिणींना बळजबरीने सर्वासमोर नेले गेले आणि कोण्याही सहृदय माणसाला लाज वाटेल अशी कृत्य केली. त्या अमानवी, नीच आणि क्रूर कृत्यांची आपण कल्पना ही करू शकणार नाही, पण ते आमच्या मुलींशी घडलं. निव्वळ रानटीपणामुळे आणि विनाशाच्या दुर्दम्य भावनेतून हजारो घरे आज जमीनदोस्त झालेली आहेत.; आपल्या जागेवर पूजेची विटंबना व नासधूस केली गेली. जिथे फुलांचे हार पडत असत तिथे कत्तल करूनगोमांस टाकून आमच्या देवदेवतांचा आणि प्रतिमांचा अपमान केला गेला. आज आठवणी फक्त याच शिल्लक आहेत की कसं आम्ही आमच्या मूळ गावांतून बाहेर फेकले गेलो, उपाशी आणि नग्न, जंगलात भटकत राहिलो."

अत्याचाराचं वर्णन करणाऱ्या एका दीर्ध पात्रातील हा केवळ एक उतारा आहे. 


कालिकत येथील परिषदेची कार्यवाही झामोरिन यांच्या अध्यक्षतेखाली झाली: "ठराव VI. बंडखोरांनी केलेल्या गुन्ह्यांकडे दुर्लक्ष करण्यासाठी किंवा त्यांची तीव्रता कमी करण्यात स्वारस्य असलेल्या पक्षांनी विविध स्तरांत केलेल्या प्रयत्नांबद्दल परिषदेला संताप आणि खेद वाटतो, ते गुन्हे असे की : 


(१) क्रूरपणे स्त्रियांचा अपमान करणे; (Brutally dishonouring women

(२) लोकांना जिवंत जाळणे;


(३) पुरुष, स्त्रिया आणि मुलांची सरसकट कत्तल;

(४) कुटुंबच्या कुटुंब पेटवून देणे;

(५) हजारोंच्या संख्येने लोकांना जबरदस्तीने धर्मांतरित करणे आणि ज्यांनी धर्मांतर करण्यास नकार दिला त्यांची हत्या करणे;

(६) अर्धमेले लोकांना विहिरीत फेकून देणे आणि जोपर्यंत शेवटी मृत्यूने त्यांची सुटका होत नाही तोपर्यंत बळी पडलेल्यांना तासनतास तडफडवत ठेवणे. 

याशिवाय मंदिरांचा विध्वंस आणि जाळपोळ या गोष्टी आहेतच. 


4. कालिकतयेथे 7 सप्टेंबर 1921 रोजी टाइम्स ऑफ इंडियामध्ये प्रकाशित झालेल्या, आणि दुसरा, 6 डिसेंबर 1921 रोजी, न्यू इंडियामध्ये या अत्याचारांचे वर्णन करणारे अहवाल प्रसिद्ध झाले होते. त्यामध्ये स्त्रियांवरील अत्यंत भयंकर अत्याचारांची तपशीलवार माहिती दिलेली आहे, ते अत्याचार पुन्हा शब्दांत मांडताना सुद्धा त्रास होत आहे, आणि स्त्री जातीचा भयंकर अपमान पुन्हा शब्दांतही होऊ नये यासाठी तो इथे देत नाही. 


शंकरन नायर असे काही संदर्भ देतात जिथे पुरुषांच्या कत्तल करण्यापूर्वी त्यांची जिवंतपणी कातडी सोलली गेली किंवा त्या पुरुषांना स्वतःच्या कबरी खोदायला लावल्या. 

काँग्रेसच्या नेत्यांनी सुरुवातीला या कथांवर विश्वास ठेवला नाही, परंतु जेव्हा शेकडो हिंदू निर्वासितांनी कालिकतला पोचलेल्या क्रूर आणि धर्मांध क्रूरतेच्या भयंकर कथांना पुष्टी दिली, तेव्हा कोणत्याही किंमतीवर हिंदू मुस्लिम ऐक्याच्या कल्पनेने आंधळे झालेल्या हिंदूंमध्ये एक दहशतीची लाट पसरली. 


गांधींनी स्वतः "ईश्वराला घाबरणारे शूर मोपला" असा मोपला बंडखोरांचा गौरव केला होता. आणि त्यांच्याबद्दल बोलताना ते म्हणाले होते "ते ज्याला धर्म मानतात आणि ज्याला ते धार्मिक मानतात त्यासाठी लढत होते". खिलाफतच्या नेत्यांनी मोपलांच्या धाडसी लढ्याबद्दल त्यांच्या अभिनंदनाचे ठराव पास केले यात आश्चर्य नाही. काँग्रेस आणि खिलाफतच्या स्थानिक सदस्यांनी मोपलांना शांत करण्यासाठी अशांत भागात प्रवेश करण्याची परवानगी मागितली आणि मिळविली, परंतु ते काही परिणाम करू शकत नाहीत हे मान्य करून ते परतले. जेव्हा सत्य यापुढे दाबले जाऊ शकले नाही आणि आपल्या सर्व नग्न लज्जास्पदतेसह बाहेर आले, तेव्हा गांधींनी विविध स्पष्टीकरणे, नकार आणि अधिकाऱ्यांची निंदा करून हिंदू मत जुळवण्याचा प्रयत्न केला, जे अहमदाबाद येथे काँग्रेसने पारित केलेल्या पुढील ठरावात शब्दरूप होते.

"काँग्रेस आपला ठाम विश्वास व्यक्त करते की मोपला त्रास असहकार किंवा खिलाफत चळवळीमुळे झाला नाही, विशेषत: उद्रेक होण्याच्या आधी सहा महिने जिल्हा प्रशासनाने  असहकार आणि खिलाफत प्रचारकांना जिल्हा अधिकाऱ्यांनी प्रभावित भागात प्रवेश नाकारल्यामुळे. गडबड होण्याच्या सहा महिने आधी पण दोन चळवळींशी पूर्णपणे संबंध नसलेल्या कारणांमुळे आणि अहिंसेचा संदेश त्यांच्यापर्यंत पोहोचू दिला असता तर उद्रेक झाला नसता. तरीसुद्धा, ही काँग्रेस काही मोपलांनी केलेल्या कृत्यांचा निषेध करते. बळजबरीने धर्मांतर करण्याचा आणि जीवन आणि मालमत्तेचा नाश करण्याचा मार्ग, आणि मद्रास सरकारने मौलाना याकुब हसन आणि इतर गैर-सहकारी यांची मदत स्वीकारून मलबारमधील अशांतता लांबणीवर टाकली असती असे मत आहे. महात्मा गांधींनी मलबारला जावे, आणि पुढे असे मत आहे की श्वासोच्छवासाच्या घटनेने मोपला कैद्यांना दिलेली वागणूक ही अमानुष कृती होती. आधुनिक काळात न ऐकलेले आणि स्वत:ला सुसंस्कृत म्हणवणाऱ्या सरकारच्या लायकीचे नाही."


“काँग्रेसला स्पष्टपणे असं वाटतं की मोपला बंड हे असहकार आंदोलन किंवा खिलाफत कमिटीमुळे झालं नाही. प्रत्यक्ष बंड होण्याच्या आधी सहा महिने जिल्हा प्रशासनाने असहकार चळवळीचे प्रचारक किंवा खिलाफत कमिटीच्या प्रचारकांना त्या भागांत जाण्याची पूर्ण मनाई केली होती. जर त्यांनी परवानगी दिली असती तर अहिंसेचा संदेश त्यांच्यापर्यंत पोचला असता तर उद्रेक झाला नसता. तरीसुद्धा ही काँग्रेस मोपला बंडखोरांनी केलेल्या कृत्यांचा, सक्तीच्या धर्मांतराचा आणि जीवन आणि संपत्तीचा नाश या कृत्यांचा यांचा निषेध करते. तरी सुद्धा आम्हाला असे वाटते की मद्रास सरकारने मौलाना याकूब हसन याना किंवा असहकार चळवळीच्या काही सहकाऱ्यांना मलबारला जाण्याची परवानगी दिली असती तर मलबार येथे झालेली कृत्य टाळता आली असती. महात्मा गांधींना मलबार जाण्याची परवानगी मिळाली असती तरी हा उद्रेक टाळता आला असता. सरकारच्या निष्काळजीपणामुळे गुदमरून मृत्युमुखी पडलेल्या कैद्यांची गोष्ट कानावर आली, स्वतःला सुसंस्कृत म्हणावणाऱ्या सरकारला या कृत्यांची लाज वाटली पाहिजे.”

हा ठराव कोणत्याही अर्थाने विशिष्ट समुदायाचे नव्हे तर भारताचे प्रतिनिधित्व करण्याचा दावा करणाऱ्या काँग्रेस सारख्या महान राजकीय संघटनेने केलेला केविलवाणा प्रयत्न होता.  हजारो असहाय हिंदूंवर धर्मांध मुस्लिमांच्या टोळीने केलेल्या गुन्ह्यांचे प्रमाण कमी करून दाखवण्याचा हा  जाणीवपूर्वक प्रयत्न होता. हा प्रयत्न आणि साधारणपणे भारतीयांवर सरकारकडून, प्रशासनाकडून होणाऱ्या अन्यायाचं सरकार जे सामान्यीकरण करण्याचा प्रयत्न करते हे दोन्ही सारखंच. कोणत्याही निःपक्षपाती टीकाकाराने या दोन्ही गोष्टींचा तीव्र निषेध केला पाहिजे. कराची परिषदेच्या ठरावांना मान्यता देणार्‍या खिलाफतच्या बैठका आयोजित करणे, खिलाफतची घोषणा, खिलाफत राज्ये आणि खिलाफतचे ध्वज फडकवणे यासारख्या घटना स्पष्टपणे समोर असताना, मोपला बंड असहकार किंवा खिलाफत चळवळीमुळे झाली नाही, असे मानणे हास्यास्पद आहे..(१) आणि काँग्रेसच्या निवेदनामधले शब्द काळजीपूर्वक वाचले पाहिजेत. 

श्रीमती बेझंट यांनी मोपला बंडाचा असहकार आणि खिलाफत चळवळींशी निश्चितपणे संबंध जोडला आहे आणि इतर अनेक मान्यवरांनीही असेच मत व्यक्त केले आहे. मुस्लिम नेत्यांनी मात्र प्रत्यक्षपणे या मताचे समर्थन केले. अशाप्रकारे ३० डिसेंबर रोजी अहमदाबाद येथे झालेल्या मुस्लिम लीगच्या अधिवेशनात हजरत मोहनी यांनी आपल्या अध्यक्षीय भाषणात मोपलांच्या अत्याचाराविषयी पुढील निरीक्षणे नोंदवली. 

"मोपला त्यांच्या कृतीचे समर्थन करतात कारण अशा गंभीर वळणावर जेव्हा ते इंग्रजांविरुद्ध युद्धात गुंतलेले असतात तेव्हा त्यांचे शेजारी (हिंदू) त्यांना (इंग्रजांना) केवळ मदत करत नाहीत किंवा तटस्थता पाळत नाहीत तर इंग्रजांना सर्व प्रकारे मदत करतात. निःसंशयपणे, ते असे म्हणू शकतात की, ते त्यांच्या धर्माच्या फायद्यासाठी बचावात्मक युद्ध लढत असताना आणि त्यांची घरे, मालमत्ता आणि सर्वस्व सोडून डोंगर आणि जंगलात आश्रय घेत असताना, त्यांच्या कमांडरिंगला लुटणे असे वर्णन करणे अयोग्य आहे. इंग्रज किंवा त्यांच्या समर्थकांकडून त्यांच्या सैन्यासाठी पैसे, तरतुदी आणि इतर आवश्यक गोष्टी."

मोपला कारवाईला इंग्रजांविरुद्धचे धार्मिक युद्ध असे वर्णन करताना, हजरत मोहनी निश्चितपणे याला एक राजकीय चळवळ मानतात ज्याला खिलाफत आंदोलनापासून वेगळे करता येणार नाही. मोपलांच्या अत्याचाराचे त्यांनी दिलेले समर्थन केवळ टोकाचेच नाही तर वस्तुस्थितीच्या अगदी विरुद्ध आहे. बहुतेक प्रकरणांमध्ये सैन्य या भागांत भागात येण्यापूर्वी 21, 22 आणि 23 ऑगस्ट रोजी एर्नाड, वल्लुवनाड आणि पोनानी तालुक्यांतील हिंदू घरांची जवळजवळ घाऊक लूटमार करण्यात आली होती, या वस्तुस्थितीकडे ते दुर्लक्ष करतात. 


मोपला बंडखोरांबद्दलच्या आपल्या या भूमिकांमुळे काँग्रेसने ब्रिटिशांवर टीका करण्याचा नैतिक अधिकार गमावला. पंजाब मध्ये ब्रिटिश अत्याचार करतात अशी ओरड आता काँग्रेसचे लोकं करू शकणार नाही. आणि अनन्वित अत्याचार करणाऱ्या मोपलांना ‘ईश्वराला घाबरणारे’ असं म्हणून कौतूक करणारे गांधीजींची शब्द आणि जनरल डायरच्या कृत्यांना ओडवायरची ट्रेलिग्राफद्वारा मिळालेली मान्यता सारखीच मानली पाहिजे. 

जेव्हा मोपलांनी केलेल्या रानटी आक्रोशाच्या सर्व दु:खद कहाण्या देशभर गाजल्या होत्या त्यासारम्यान 1923 मध्ये कोकानाडा येथे झालेल्या खिलाफत परिषदेच्या वार्षिक अधिवेशनाचे अध्यक्ष होते महान राष्ट्रीय नेते, शौकत अली. अध्यक्षपदावरून त्यांनी अनाथ मोपला अनाथ आणि त्यांच्या कुटुंबाच्या पालनपोषणासाठी तरतूदी करावी असा ठराव मांडला. "हजारो मोपला शहीद झाले हे खरं आहे परंतु त्यांनी धार्मिक कार्यासाठी हा लढा केला म्हणून त्यांनी मनोभावे त्यांना श्रद्धांजली वाहिली होती." मोपलांच्या हातून काही हिंदूंना त्रास सहन करावा लागला हे मान्य करताना ते म्हणाले की, संपूर्ण प्रकरण त्यांच्यासाठी बंद पुस्तक आहे. पण त्यांना शूर मोपलांप्रती कृतज्ञता व्यक्त करण्यासाठी त्यांनी जाहीर केले की ते आणि त्यांचा भाऊ मुहम्मद अली प्रत्येकी एका मोपला अनाथाच्या पालनपोषणाची जबाबदारी घेतील.


सरकारच्या हातून मोपलांना सोसाव्या लागणाऱ्या त्रासाचे कथन करण्यासाठी सदस्यानंतर सदस्य उठले, परंतु त्यांनी केलेल्या अमानुष रानटीपणाचा कोणताही संदर्भ नव्हता. खिलाफत परिषदेने शौकात अली यांनी मांडलेला ठराव स्वीकारला आणि मोपला अनाथांच्या देखभालीसाठी निधी गोळा करण्यात आला. पण मोपलांच्या अत्याचाराला बळी पडलेल्या हिंदूंच्या मदतीसाठी काँग्रेस किंवा हिंदू नेत्यांनी प्रयत्न केलेले दिसत नाहीत. 


Featured post

सेक्स, धर्म, गुलामगिरी आणि इस्लमिक स्टेट

प्रस्तावना : Sex विषयी भारतीयांची मानसिकता अजून बदलण्याची गरज आहे. याविषयी भारतात मोकळेपणाने अजूनही सार्वजनिक ठिकाणी बोलले जात नाही....