भारत एक है..!! ( जम्मू आणि काश्मीर अभ्यास दौरा ) भाग - २

इतिहास :-         

          मला कोणत्याही देशप्रश्नाची हि अपरिहार्यता वाटते कि त्याच्या इतिहासात शिरावाच लागतं. जो वाद काश्मीर मध्ये आणि पाकिस्तानातही सुरु असतो कि इतिहास कुठून सुरु होतो? काश्मीर मधले फुटीरतावादी गट, पाकिस्तानवादी गट काश्मीरचा इतिहास इसवीसनाच्या ८ व्या शतकापासून मानतात. म्हणजे इस्लामच आक्रमण. ज्यांना फक्त विषच पसरवायचं असत ते ८ व्या शतकाच्या आधीचा इतिहास मान्य करत नाहीत. जो इतिहास गौतम बुद्धाचा आहे, सिंधू संस्कृतीचा आहे, तक्षशीला आणि नालंदा चा आहे. या सर्वांचा वारसा भारत अभिमानाने सांगतो, पाकिस्तान सांगत नाही. भौगोलिकदृष्ट्या नालंदा आणि तक्षशीला आताच्या पाकिस्तानमध्ये असले, पूर्ण सिंधु संस्कृती पाकिस्तानात असेल तरी त्याचा वारसा भारत सांगतो, पाकिस्तान वारसा सांगतो तो फक्त बिन कासीम, घोरी, तुघलक यांचा. काश्मीर मधले सुद्धा पाकिस्तानधार्जिणे जे गट आहेत ते हीच भाषा बोलतात. या मध्ये एक आश्चर्यकारक अपवाद सांगावाच लागेल तो म्हणजे Jammu Kashmir Liberation Front (JKLF) चा आताचा नेता 'यासीन मलिक' ला मात्र हे मान्य नाही. तो आझाद काश्मीर ची मागणी करतो पण काश्मीर चा ५००० वर्षाचा इतिहास मान्य करतो. यासीन मलिक हे मान्य करतो कि चार वेळा वेगळ्या वेगळ्या धर्माचं प्रभुत्व होतं. 

          काश्मीर हा शब्द 'कश्यप' आणि 'मिहीर' या दोन वैदिक ऋषींच्या नावाच्या अपभ्रंशातून आलेला आहे, असं सांगितला जातं. म्हणजे कधीतरी पूर्वी वैदिक संस्कृती काश्मीर मध्ये प्रचलित होत. वैदिक संस्कृतीतून निर्माण झालेल्या कर्मकांडाला आणि जातीव्यवस्थेला उत्तर म्हणून निघालेल्या गौतम बुद्धाचाही प्रभाव जम्मू काश्मीर वर दिसतो. अगदी अलीकडे काही कॅथॉलिक अभ्यासकांनी मांडलाय कि ख्रिश्चन धर्माची स्थापन करण्यापूर्वी जिझस भारतात येऊ राहिला होता आणि योग साधनेचा आणि बौद्ध विचारच त्यांनी अभ्यास केला. श्रीनगरजवळ बौद्ध आश्रम होता तिथे राहून जिझस ने हा सर्व अभ्यास केला मग तो पुन्हा मध्यपूर्वेत गेलं आणि मग त्यांनी ख्रिश्चन धर्माची स्थापना केली. मुद्द्याची गोष्ट अशी कि काश्मीरवरचा बौद्ध धर्मचा प्रभाव. पण आठव्या शतकामध्ये विज्ञाननिष्ठ अद्वैत वेदांताचा विचार घेऊन संपूर्ण भारत विचारांनी जिंकत आद्य शंकराचार्य काश्मीर पर्यंत पोचले. त्या श्रीनगर मध्ये शंकराचार्यांनी काही काळ साधना केली. त्याचं खूप सुंदर मंदिर श्रीनगर मध्ये आहे. काही फुटीरतावादी लोकांचा प्रयत्न सुरु आहे कि त्या जागेचा नाव बदलून 'तख्ते- सुलेमान' करायचं. पण म्हणजे हिंदू धर्माचं विचार काश्मीर मध्ये पुनः पोचला. त्यानंतर आला इस्लाम. पण जे जगात कुठेही घडलं नाही ते काश्मीर मध्ये घडलं. इथे तो इस्लाम चा विचार वेदांत आणि बौद्ध विचारातून काश्मीर मध्ये पसरला. त्यामुळे मुलतत्ववादाची लागण त्या इस्लाम ला नाही. काश्मीर मधला इस्लाम हा सुफी विचार सांगतो. तो सुफी विचार वेदांताशी सुसंगत आहे. तो सहिष्णू आहे. इस्लाम आणि सहिष्णू एका वेळी म्हणणं खर तर विरोधाभास आहे. पण काश्मीर मध्ये खरच इस्लाम सहिष्णू आहे. तात्पर्य काय कि ह्या प्रदेशावर कोणत्याच धर्माचा राक्षसी आक्रमण झालं नाही. इस्लामच्या नावावर जे अत्याचार जगात सर्वत्र झाले ते काश्मीर मध्ये पाहायला मिळत नाहीत. आता आधुनिक काळात काही शक्ती मुलतत्वावाद पेरण्याचा प्रयत्न करतात. पण काश्मीर चा तो वारसा नाही. याचा परिणाम असा झाला आहे कि काश्मिरी माणूस खूप प्रेमळ, नम्र, दयाळू आहे. तो चार शांततामय धार्मिक आक्रमणाचा परिणाम आहे. सगळीकडेच पेटीत एक सडका आंबा असतो, तसा तो काश्मीर मध्ये पण आहे. तो काश्मीर ला नासवतो आहे. 

शंकराचार्य मंदिर श्रीनगर

          मुघल राजे सुट्टीला काश्मीर मध्ये जात असत हे आपल्याला माहिती असेल म्हणजे काश्मीर हा पण मुघल साम्राज्याचा भाग होता. नंतर तो शिखांकडे गेलं. १८४९ च्या दरम्यान त्यावेळच्या आशियातला सर्वात बलाढ्य राजा महाराज रणजितसिंग. महाराजा रणजितसिंग आणि ब्रिटीश यांच्यात सतलज चा करार झालं होता. सतलज नदी हि सीमा. सतलजच्या दक्षिणेला रणजितसिंहानी यायचा नाही, सतलजच्या पूर्वेला ब्रिटीशानी जायचं नाही. महाराज रणजितसिंग यांचा मृत्यू १८४९. त्यानंतर जम्मू काश्मीर हा भाग डोग्र समाजाचा राजा, राजा गुलाबसिंग यांनी ब्रिटिशांच्याकडून ७० लाख रुपायाल विकत घेतला. तिथपासून पुढे डोग्र राजे जम्मू काश्मीर वर राज्य करत होते. काश्मीर वरच्या शिखांच्या आणि डोग्रा राजांच्या राजवटीला काश्मीर मधले स्थानिक, आणि मुख्यतः मुस्लीम इतिहासकार Aline Rule असं संबोधतात. जणू ब्रिटीश बाहेरून कुठून तरी आले आणि इथे राज्य केलं, त्याप्रमाणे शीख आणि डोग्रा बाहेरून आले आणि इथे राज्य केलं. भारताच्या स्वातंत्र चळवळीच्या काळात म्हणजे १९२७ साली महाराज हरिसिंग सत्तेवर आला तो स्वातंत्र्य मिळेपर्यंत. भारताच्या स्वातंत्र्य चळवळीत काश्मीर चा काही वाटा नाही असं म्हणव लागेल, कारण सरते शेवटी ते होता संस्थान. काश्मीर भारतातील इतर संस्थानापेक्षा वेगळ होता. कारण पूर्ण भारतातील हे एकमेव संस्थान होतं कि जिथे बहुसंख्य लोकसंख्या धर्मानी मुस्लीम होती, आणि राजा 'हिंदू' होता. हा हिंदू राजा संस्थानामधली सर्व महत्वाची पद देताना पक्षपात करत होता. तो बहुसंख्य पडे हिंदुनच देत असे. १९२९-३० मध्ये अलिगढ विद्यापीठातून M. Sc. पर्यंत शिक्षण झालेला एक मुलगा शिक्षण पूर्ण करून पुन्हा काश्मीर मध्येच गेलं. तिथे गेल्यावर त्या मुलाच्या लक्षात आलं कि राजा हिंदू मुसलमानांमध्ये भेद करतो आहे. आपलं उच्च शिक्षण झालेलं असूनही जर आपल्याला काम मिळताना त्रास होत असेल तर अशिक्षित लोकांना काय हाल सोसावे लागतं असतील. म्हणून त्या मुलाने मुख्यतः मुसलमानाच्या न्याय्य हक्कांसाठी एक चळवळ उभी केली. त्या मुलगा म्हणजे 'शेर-ऐ-काश्मीर' (काश्मीरचा वाघ) शेख अब्दुल्ला. या चळवळीचे दोन मुख्य हेतू होते. पहिला मुसलमानाच्या न्याय्य हक्कासाठी हिंदू राज्य उलथवून टाकणे आणि दुसर आणि माझ्या मते सर्वात महत्वाचं  स्वतंत्र काश्मीर राज्य स्थापन करणे. या चळवळीला संघटनेचा पाया मिळावा, ताकद मिळावी म्हणून शेख अब्दुल्लांनी 'मुस्लीम कॉन्फरन्स' (मुस्लीम कॉन्फरन्सचच नंतर भारतीय नेत्यांच्या आग्रहामुळे नॅशनल कॉन्फरन्स करण्यात आलं.)
          ३१ सालातल्या जुलै महिन्यात हे मुस्लीम कॉन्फरन्स चे लोकं श्रीनगर मधल्या सुप्रसिद्ध लाल चौकात आंदोलन करत असताना राजाच्या पोलिसांनी निशस्र लोकांवर गोळीबार केला. हा गोळीबार आणि जालियानवाला बागेत झालेला गोळीबार सारखाच होता असं काही लोकांच म्हणणं आहे. १३ जुलै १९३१ साली लाल चौकात झालेल्या या गोळीबाराने आंदोलन आणखी तीव्र झालं. भारतात ज्या प्रमाणे 'भारत छोडे' सुरु होती त्याच प्रमाणे काश्मीर मध्ये 'काश्मीर छोडो' सुरु होती. काश्मीर च्या स्वातंत्र्यासाठी आणि कदाचित गांधीजिंप्रमाणे त्याचा एकमेवाद्वितीय नेता होता शेख अब्दुल्ला. कदाचित आझाद काश्मीर चा राष्ट्रपिता.