अल-तबरीच्या लिखाणातील भारत - (लेख २) - आदाम आणि इव्ह आणि नोहाज आर्क

या अल-तबरीने लिहिलेल्या 'तारीख-अल-तबरी' म्हणजे 'तबरीने लिहिलेला इतिहास' याच्या या चाळीस खंडापैकी पहिला खंड सुरवात होतो तो जगाच्या निर्मितीच्या गोष्टीपासून. सेमेटिक परंपरा असं मानते की अल्लाहने (सेमेटिक परंपरेत एकमेक आणि सर्व-शक्तिमान ईश्वराला विशेष शब्द आहे. त्याला केवळ ईश्वर म्हणून त्याच्या एकमेवाद्वितियतेचं स्वरूप लक्षात येत नाही. तो केवळ गॉड नसून 'द गॉड' आहे. मी हा सगळा अभ्यास इस्लामी परंपरेच्या दृष्टीने केला आहे त्यामुळे त्या ईश्वराला अल्लाह म्हणून उल्लेख करणार आहे. 'अल्लाह' ही नेमकी काय कल्पना आहे ते वेगळ्या ब्लॉगमध्ये मी सविस्तरपणे लिहिले आहे, त्याची ही लिंक - https://mukulranbhor.blogspot.com/2018/03/blog-post_25.html) सात दिवसाच्या अवधीत या विश्वाची निर्मिती केली. आणि मग खूप सविस्तरपणे दिवशी कशाची निर्मिती झाली हे सेमेटिक परंपरा सांगते. ज्यू, ख्रिश्चन आणि इस्लाम तिन्ही धर्म विश्वाची निर्मिती कशी झाली, यावर हेच उत्तर देतात. तपशिलाचे काही फरक त्यात  असतील, पण मुळातली गोष्ट तीच आहे. 

शिवाय विश्व निर्मितीची ती गोष्ट आपल्याला वाटते तितकी साधी नाही. तबरी त्याच्या इतिहासाची सुरवात या गोष्टीपासून करतो. या गोष्टींमध्ये 'इस्लाममध्ये शुक्रवारचं काय महत्त्व आहे' हे कळतं. पैगंबर म्हणतात, 'सूर्योदय पाहण्यासाठी सर्वोत्तम दिवस म्हणजे शुक्रवार, कारण त्या दिवशी अल्लाहने आदामची निर्मिती केली, तो स्वर्गात स्थिरावला आणि शुक्रवारच्याच दिवशी त्याला पृथ्वीवर पाठवण्यात आले'. या पैगंबरांच्या हदीसचा संदर्भ घेऊन तबरी आपल्याला आदामच्या निर्मितीची गोष्ट सांगतो. 'ब्रह्मदेवाच्या रिष्टवाचाताला काटा सेंकदाने देखील सरकत नाही हजार वर्षे ओलांडल्याशिवाय'चं गणित या सात दिवसांमागे आहे. तबरी सांगतो, पृथ्वीवरची हजारो वर्षे म्हणजे स्वर्गातील एक तास. अशा स्वर्गातील एका शुक्रवारी दिवसाचे ११ तास संपून गेल्यावर अल्लाहने आदामची निर्मिती केली. त्यानंतर पृथ्वीवरची चाळीस वर्षे जातील इतका काळपर्यंत त्याने आदमच्या शरीरात प्राण ओतला नाही. इतका काळपर्यंत त्याने आदामचं शरीर तसंच ठेवलं, मग त्याने त्यात प्राण ओतला. त्यांनतर मात्र आदाम काही काळ स्वर्गात राहिला. एक दिवस त्याने निषिद्ध झाडाचे फळ खाल्ले आणि पाप केल्यामुळे अल्लाहने त्याला पृथ्वीवर पाठवले. त्या दिवशीही शुक्रवारच होता. 

त्या दिवशीच्या सूर्यास्तापूर्वी अल्लाहने आदामला इव्ह बरोबर स्वर्गातून पृथ्वीवर पाठवून दिले. तबरी सांगतो की आदाम आणि इव्ह पृथ्वीवर उतरले तो 'भारत' होता. काही हादीसमध्ये land of india असा उल्लेख आहे. तर काही हादीसमध्ये it was in Dahna of the land of India असा उल्लेख आहे. तबरीच्या बाकीच्या लिखाणातून dahna चा नेमका अर्थ काय आहे ते शोधण्याचा प्रयत्न गेल्या हजार वर्षात अनेकांनी केला आहे. त्यावरून dahna चा संबंध वाळवंटाशी शकतो असं अभ्यासकांचं मत आहे. त्यावरून 'भारताच्या भूमीतील वाळवंट' असा त्याचा अर्थ असू शकतो, असं मानण्यात येतं. एका हादीसमध्ये असा उल्लेख आहे की, भारत भूमी सुगंधी भूमी आहे, कारण आदाम  स्वर्गातून या भूमीवर उतरला तेव्हा स्वर्गातील सुगंध त्याने या मातीला दिला. 

एका हादीसमध्ये असा उल्लेख आहे की, आदाम पृथ्वीवर उतरला तो भारतात पण इव्ह उतरली 'जेद्दाह' म्हणजे अरबस्थानात. त्यानंतर दोघांचा एकमेकांना शोधण्याचा प्रवास चालू झाला, ते एकमेकांच्या जवळ आले, भेटले आणि एकमेकांना ओळखलं त्यावरून अराफत, जाम, अल मुझदालीफ अशा ठिकाणांची नाव पडली आहेत पण आदामला पृथ्वीवर पाठवलं ते भारताच्या भारतातील 'नुध' nudh या पर्वतावर!' हा प्रदेश नेमका कोणता आहे हे अजून स्पष्टपणे कोणाला सांगता आलेलं नाही. काही मुस्लीम अभ्यासक nudh मधील n चा उच्चार होत नाही, त्यामुळे udh चा संदर्भ 'बुद्ध'शी जोडतात आणि 'एडनच्या पूर्वेला नोदचा प्रदेश' या संदर्भावरून मेरूपर्वताशी याचा संबंध आहे का, अशी शंका उपस्थित करतात. पण अंती या सगळ्या शंका आहेत. 'नुध' नावाचा पर्वत श्रीलंकेत असल्याचं ही काही अभ्यासक म्हणतात.

अजून एका ठिकाणी उल्लेख असा आहे की, भारतामधील 'अल-दहनज' आणि 'अल-मंडल' या दोन ठिकाणांच्या मध्ये बुहायल नावाच्या नदीच्या जवळ वासिम नावाचा पर्वत आहे, तिथे आदाम उतरला. पृथ्वीवर आदाम उतरला तेव्हा त्याचे पाय या पर्वतावर होते, पण त्याचे तोंड अजूनही स्वर्गात होते. त्यामुळे अल्लाहला त्याचा आकार कमी करावा लागला. 

आदाम भारतात असताना अल्लाहचा त्याला आदेश आला की त्याने तीर्थयात्रा केली पाहिजे. गोष्ट अशी सांगते की आदाम तीर्थयात्रेसाठी निघाला तेव्हा त्याच जिथे जिथे पाय पडला तिथे तिथे 'गावं' निर्माण झाली आणि त्याच्या दोन पावलांच्या मधल्या प्रदेशात वाळवंट निर्माण झाली. पुढे गोष्ट असंही सांगते की, तीर्थयात्रा पूर्ण झाल्यावर आदामला पुन्हा भारतात यायचं होतं, पण देवदूत मध्ये पडून त्याची समजून घालतात आणि त्याने पुन्हा तीर्थस्थान सोडून कुठे जाऊ नये म्हणून सांगतात. आदाम ते ऐकतो. 

आदाम स्वर्गातून पृथ्वीवर येताना स्वर्गातील झाडांची पाने बरोबर घेऊन आला किंवा त्याचा मुकुट स्वर्गातील पानांपासून बनला होता. स्वर्गातून बाहेर पडल्यावर ती पाने सुकून गेली. पण त्यातून अनेक प्रकारची अत्तरं निर्माण झाली, असा उल्लेख अनेक गोष्टींमध्ये येतो. काही ठिकणी तर असे संदर्भ सापडतात की ठराविक प्रकारची अत्तरं ही फक्त भारतातील ठराविक ठिकाणी सापडतात याचा अर्थ आदाम तिथे उतरला असला पाहिजे.  

आदाम तीर्थयात्रेसाठी मक्केला गेला. तिथे तो इव्हला भेटला. यात्रेतील क्रियाकर्म करून झाल्यावर इव्ह बरोबर तो परत भारतात आला, असा उल्लेख एका ठिकाणी आहे. निवाऱ्यासाठी ते एका गुहेत राहत होते, तिथे पृथ्वीवर अल्लाहने त्यांना काय पेहेराव करायचा, कशापासून अंग झाकून घ्यायचे याची शिकवण देण्यासाठी देवदूत पाठवले, असे या गोष्टीत लिहिले आहे. 

तबरीच्या या इतिहासाच्या पहिल्या खंडात आदाम आणि इव्हबद्दल बरेच उल्लेख भारताशी संबंधित आहेत. त्यानंतर एका पर्शियन राजाचा तबरी उल्लेख करतो. लोखंडाचा प्रथम वापर त्या राजाच्या काळात सुरु झाला. तो पहिला राजा होत्या ज्याच्या काळात खनिज उत्पादनाला सुरवात झाली आणि त्याने त्याच्या प्रजेला खनिजांचा वापर कसा करायचा हे शिकवलं. तबरी लिहितो, शेतीमध्ये सुधारणा करणारा, शहरांची निर्मिती करताना अतिशय न्याय दक्ष म्हणून प्रसिद्ध असल्यामुळे 'फेशदाद' अशी पदवी मिळालेला ओशाहॅंज नावाचा राजा एकदा भारतात येऊन गेला होता. 

पण याच्याशिवाय आणखी एक अतिशय महत्त्वाचा संदर्भ तबरीच्या लिखाणात सापडला. 'नोहाज आर्क' नावाची गोष्ट सगळ्यांना ऐकून माहिती असेल. पृथ्वीवर अधर्माचा प्रभाव वाढल्यामुळे प्रेषित नोहा अल्लाहला विनंती करतो की, "पृथ्वीवर तू प्रलय घडवून आण." अल्लाहशी जे एकनिष्ठ असतील त्यांच्यासाठी तो एक जहाज तयार करतो. तबरी सांगतो की ते जहाज तयार करण्यासाठी नोहाला चारशे वर्ष लागली. ते जहाजतयार करून अल्लाहशी एकनिष्ठ असलेल्या सगळ्या जीवांना तो एकत्र करून त्या जहाजावर नेतो. मग अल्लाह स्वर्गाची दारं उघडून पुथ्वीवर प्रलय आणतो. त्यामध्ये सर्व श्रद्धाहीन नामशेष होतात. आणि फक्त एकमेव अल्लाहवर श्रद्धा ठेवणारे शिल्लक राहतात. इस्लामी परंपरा असं मानते की आज पृथ्वीवर असणारे सर्व समुद्र हे त्या प्रलयातून शिल्लक राहिलेले आहेत. 

जेव्हा आदामला पृथ्वीवर पाठवून दिले त्यावेळी त्याच्याबरोबर काही गोष्टीदेखील पाठवण्यात आल्या होत्या. त्यामध्ये लोखंडाची हत्यारे बनवण्यासाठी लागणारी साधने होती. आदाम पृथ्वीवर उतरला तेव्हा त्या पर्वतावर त्याला  लोखंडी झाड जमिनीतून वर आलेलं दिसलं. तो स्वर्गातून बरोबर घेऊन आलेल्या हत्यारांच्या मदतीने त्याने ते झाड तोडून काही वस्तू बनवल्या. त्यामध्ये सर्वप्रथम एक कुऱ्हाड किंवा तत्सम हत्यार बनवले ज्याचा उपयोग त्याने नंतर काम करण्यासाठी केला. परंतु त्यानंतर त्याने लोखंडापासून भट्टी तयार केली. त्या भट्टीचं आदाम काय केलं हे तबरी सांगत नाही. पण आदामच्या नंतर अल्लाहने नोहाच्या विनंतीवरून पृथ्वीवर प्रलय आणला आणि प्रलय ओसरला तेव्हा चा पुन्हा संदर्भ येतो. श्रद्धाहिनांच्या विरोधात जेव्हा प्रलयाची शिक्षा अल्लाहने दिली तेव्हा ती भट्टी कार्यान्वित झाली होती. तबरी म्हणतो हे सगळं भारतात झालं होतं.