शिवाजी 'खरच' कोण होता? भाग - २

गोब्राह्मणप्रतिपालक कि कुळवाडी भूषण? 

               गोविंद पानसरे यांच्या 'शिवाजी कोण होता?' या पुस्तकाच्य निमित्ताने आणि आजच्या समाजाची आणि राजकारणाची स्थिती यावरून हे चिंतन सुरु झालेला आहे. महाराष्ट्रातील ब्राह्मण - ब्राह्मणेतर चळवळ आज एका वेगळ्या उक्कामावर पोचली आहे अस दिसतं. त्या चळवळीचा मुळात पायाचा भुसभुशीत आहे. म्हणजे सर्व चळवळ एका चुकीच्या मुद्द्यावर सुरु आहे पण तो आत्ताचा विषय नव्हे. त्या चळवळीचा आजचा वाद याशिवाजी महाराज 'गोब्राह्मणप्रतिपालक होते कि कुळवाडी भूषण होते?' या मुद्द्यावर सुरु आहे. आणि काही संस्थांकडून चुकीच्या मुद्द्यावर सुरु असलेला हा वाद मोठ्या हिरीरीने चालवला जातो. आज शिवाजी राजांच्या आयुष्यातून आणि सार्वजिक जीवनातून सर्व ब्राह्मण समाज संपवून टाकण्याची भाषा होते ते पण अधिकृत पातळीवर. जाहीर सभांमधून ब्राहमणांच्या कत्तलीचे आदेश दिले जातात. आणि सत्ताधार्यांचाही त्यांना पाठींबा असतो. कदाचित त्यामुळेच काही संघटना हे धैर्य करू शकत असतील. नुकतंच 'शिवाजी कोण होता?' हे पुस्तक वाचालं आणि पुन्हा एकदा हे जाणवलं कि कम्युनिस्ट इतिहासकार जनतेला अंधारात ठेवण्याच किंवा गरजेपुरता प्रकाश दाखवण्याच काम किती निष्ठेने, श्रद्धेने, मोठ्या आत्मीयतेने करतात. त्यामुळे ह्या विषयाल हात घालणं कधी तरी महत्वाच वाटत. आज मुख्यतः गोब्राह्मणप्रतिपालक का कुळवाडी भूषण? याचा विषयावर मी लिहिणार आहे. 

               शिवाजी महाराजांना 'गोब्राह्मणप्रतिपालक' म्हंटला कि काही संघटनाची आणि व्यक्तींची तळपायाची आज मस्तकात जाते. त्यामध्ये पानसरे पण येतात. 'गोब्राह्मणप्रतिपालक' हि पदवी त्यांना कमीपणाची वाटते. या पदवी मुले शिवाजीराजांच्या कार्याला कमीपणा येतो अस (काही अपवाद वगळता) सर्वांना वाटत. माझ्या मते 'गोब्राह्मणप्रतिपालक' याच्या इतकी विशाल, प्रचंड व्याप्ती असलेली पदवी शोधून सापडणार नाही. का? याचा उत्तर स्वयंभू विशाल असलेल्या मुद्द्यावरून सुरु होतं. तो मुद्दा आहे शिवाजी राजे 'हिंदुपदपादशाहा' होते का? याचा उत्तर पुरोगामी, सेक्युलर, समाजवादी आणि साम्यवादी नाही अस देतील. पण तरी ते हिंदुपदपादशाहा होते. शिवाजी महाराज एतद्देशीयांचे राजे होते, त्यामध्ये ८५% हून अधिक समाज हिंदूधर्मीय होता. हा इतद्देशियांचा राजा जेव्हा जाणीवपूर्वक, संपूर्ण विचार करून वेद मंत्रांनी स्वतःला अभिषेक करून घेतो तेव्हा तो हिंदूंचा राजा होत नाही काय? (वा. सी. बेंद्रे यांचा पुस्तक 'राज्याभिषेक प्रयोग' म्हणून आहे त्यामध्ये त्यांनी राज्याभिषेकाचे सर्व विधी मंत्रांसकट दिले आहेत, ज्यांना वाचता येतात मनाचा आणि डोळ्याचा पिवळेपणा दूर सारून त्यांनी वाचाव) एतद्देशियांचा राजा वेद्मान्त्राणि अभिषिक्त होतो यापेक्षा वेगळा पुरावा म्हणून काय पाहिजे शिवाजी हिंदुपदपादशाहाच होता हे सांगयला. ज्यावेळी एखादा राजा वेद्मान्त्रानी स्वतःला अभिषेक करून घेतो तेव्हा त्याच्यावर 'गोब्राह्मणप्रतिपालक'असण्याची जबाबदारी आहे.गाई,वेदआणि ब्राह्मण हि तीनीही हिंदू धर्माची प्रतीके आहेत. जो राजा स्वतःला वेदमंत्रांनी अभिषेक करून घेतो त्याची हि जबाबदारी आहे कि हिंदू धर्माच्या आणि त्याच्या प्रतीकांच्या रक्षणाच. 

               गाय या चार पायाच्या जनावराकडे आपण जोपर्यंत चार पायाचे जनावर म्हणून पाहतो तो पर्यंत राजा 'गोब्राह्मणप्रतिपालक' असण्यात त्याचा अपमान आहे. परंतु ते जनावर म्हणून  न पहाता हिंदूधर्माच प्रतिक म्हणून त्याच्या कडेपहिल पाहिजे.एखाद्या राष्ट्राचा राष्ट्रध्वज हा कापडाचा एक तुकडाच असतो. एक केशरी तुकडा असतो, एक पांढरा असतो, एक हिरवा असतो ते जोडलेले असतात. या तीन तुकड्यांना स्वयंभू अस महत्व आहे का? नाही. पण महत्व केव्हा आहे जेव्हा तो एकत्र तुकडा उभ्या देशाकडून जेव्हा राष्ट्रध्वज म्हणून मान्य केला जातो तेव्हा त्याच तीन तुकड्यांना राष्ट्रीय महत्व मिळत. तो उभा आहे का आडवा, सरळ आहे का उलटा यावरून मानवी हत्या सुद्धा हौ शकतात किंबहुना त्या क्षम्य मानल्या जातात. त्याचप्रमाणे गाय हे हिंदूधर्मच प्रतिक आहे. समस्त हिंदू समाजानी गाय हे प्रतिक मानलं आहे. गाई प्रमाणे ब्राह्मण हे ही हिंदूधर्मच प्रतिक आहे. त्यामुळे शिवाजीवर 'गोब्राह्मणप्रतिपालक' असण्याची जबाबदारी आहे. 

               गैरसमज होऊ नये यासाठी अधिक खुलासा करणं जरूर आहे. 'ब्राह्मण' हा वर्णव्यवस्थेतलं किंवा जातिव्यवस्थेतला एखादा वर्ण किंवा जात नसून अत्याधुनिक शास्त्रचं, संस्कृत भाषेच अध्ययन करणारा कोणत्याही आर्थिक फळाची अपेक्षा न ठेवणारा एक समाज समूह आहे.असा जो वर्ग आहे त्या वर्गाचा सांभाळ खरं म्हणजे सर्व राजांनी आणि राज्यकर्त्यांनी केला पाहिजे. ब्राह्मण या जातीचा शिवाजी राजा प्रतिपालक होता का? तर नव्हे. ब्राह्मण्य सोडलेले जे ब्राह्मण आहेत त्यांचा शिवाजी राजा प्रतिपालक आहे. हल्ली आपण जो मुद्दा ठळक पणे आपण पहात/वाचत असू तो म्हणजे अफझलखानाच्या वधा पेक्षा महत्वाच म्हणजे कृष्णाजी भास्कर ला शिवाजी राजांनी मारला. चुकीच्या संदर्भात वापरला तरी मुद्दा खोटं ठरत नाही.'गोब्राह्मणप्रतिपालक' असण्यात  शिवाजी राजांचा कोणताही अपमान नाही कमीपणातर नाहीच नाही.  

               अजून एका छोट्याश्या मुद्द्याचा उल्लेख कारण समकालीन संदर्भात गरजेचं आहे. गोविंद पानसरे यांच्यासकट जे म्हणतात कि 'गोब्राह्मणप्रतिपालक' हा शब्द राजांच्या अधिकृत पत्रांमध्ये कुठेही नाही, त्यामुळे राजांना 'गोब्राह्मणप्रतिपालक' म्हणता येणार नाही. अधिकृत पणेराजांच्ये पत्रामध्ये उल्लेख नाही हे म्हणण सुद्धा वस्तुस्थिती सोडून आहे. मी रामचंद्रपंत अमात्यांच एक पत्र दाखवू शकतो. तर पानसरे जे म्हणतात कि इतिहासाशी इमान राखून बोलायचं झालं तर शिवाजी राजांना 'गोब्राह्मणप्रतिपालक' म्हणता येणार नाही.हे सर्वाशी चुकीच आहे. इतिहासाशी इमान राखून जे शिवाजी महाराजांना 'गोब्राह्मणप्रतिपालक' म्हणणार नाहीत त्यांनी अजून एक गोष्ट लक्षात ठेवावी कि 'पूत शुद्राचा' किंवा 'कुळवाडी भूषण' या दोन शब्दांनाही ऐतिहासिक कोणताही आधार नाही. हे दोनीही शब्द महात्मा जोतीराव फुल्यांच्या शिवाजी वरच्या पोवाड्यामध्ये आलेले आहेत. इतिहासाशी इमान राखून जे शिवाजी राजांना 'गोब्राह्मणप्रतिपालक' म्हणणार नाहीत त्यांनी 'कुळवाडी भूषण' हि म्हणू नये. 'गोब्राह्मणप्रतिपालक' यानी शिवाजी च्या कर्तुत्वाला कमीपणा येतो म्हणून नाही पण कुळवाडी भूषण मध्ये समता दिसते हे चुकीच आहे. कोणत्याच पदवीने शिवाजीला कमी पणा येत नाही. पण पानसरे 'गोब्राह्मणप्रतिपालक' संकुचित आणि चुकीचं पण कुळवाडी भूषण कसा उदार हे इतिहासाशी इमान राखून दाखवण्याचा प्रयत्न करतात तो चुकीचा आहे. 

               शब्द हे किती प्रभावी मध्यम आहे हे एका छोट्याश्या गोस्तीवरून दाखवता येईल. तथाकथित पुरोगामी इतिहास लेखकांकडून अशी समजून करून देण्यात आली आहे कि शिवाजी राजांनी  गागाभट्टांना 'बोलावून' आणलं. याचा अर्थ असा होतो कि शिवाजीने उभ्या केलेल्या राज्याला अखिल भारतीय आणि धर्मच स्वरूप मिळावा यासाठी आणि राज्याभिषेकासाठी राजांनी गागाभट्टांना बोलावल. हे सर्वस्वी चुकीच आहे. शिवाजीला राजा म्हणवून घेण्याची इतकी घाई किंवा हौस नव्हती. परंतु जो माणूस आणि धर्म शिवरायांच क्षत्रियत्व आणि राजा होण्याचा अधिकार नाकारत होता अशा लोकांना आणि धर्माला विरोध करण्यासाठी, त्या विरोधाला धर्मवाड़मयातुनच उत्तर देण्यासाठी. हिंदू राजा राज्यपदावर बसला पाहिजे यासाठी धर्माचा अन्वयार्थ लावाला म्हणून आणि आपली विद्वत्ता शिवाजी राजांच्या मागे उभी करण्यासाठी गागाभट्ट काशीहून आपन्हुन्स्वाथ आले आहेत. आणि मग राज्याभिषेक पार पडलेला आहे. ब्राह्मण ब्राह्मणेतर वादाचा हा एक भाग असल्यामुळे इथे सांगितला.